Postać św. Małgorzaty Marii Alacoque wpisuje się w sposób wyjątkowy w bogatą panoramę apostołów kultu i nabożeństwa do Najświętszego Serca Jezusa. Zakonnica z klasztoru wizytek w Paray-le-Monial otrzymała misję przekazania orędzia o znaczeniu miłości Boga darowanej człowiekowi w Sercu Wcielonego Słowa, zwłaszcza w kontekście grzechu i konieczności wynagradzania za niego. Obecność jej relikwii w Polsce oraz ich peregrynacja w polskiej prowincji Sercanów skłania do krótkiego zaprezentowania tej świętej kobiety.

1. Życie i objawienia

Małgorzata Maria Alacoque urodziła się 22 VII 1647 roku w Lautecour k. Charolais (dep. Saône-et-Loire) w rodzinie głęboko religijnej. W wieku 5 lat złożyła prywatny ślub czystości. Po śmierci ojca w 1655 roku została oddana do klasztoru klarysek w Charolles, gdzie zachorowała na nieuleczalną chorobę i z tego powodu wróciła do rodziny. W roku 1661 w cudowny sposób odzyskała zdrowie za wstawiennictwem Maryi. Mimo zewnętrznych trudności pochodzących zwłaszcza ze strony najbliższych rozwijała życie modlitwy, miłość do Chrystusa eucharystycznego, Ecce Homo i ukrzyżowanego. Zaangażowana w apostolat, uczyła katechizmu, opiekowała się ubogimi i chorymi. Idąc za głosem powołania, w 1671 roku wstąpiła do zakonu wizytek (Zakon Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny) w Paray-le-Monial, gdzie w 1672 złożyła śluby zakonne. W latach 1673-1689, w czasie modlitwy przed Najświętszym Sakramentem, Małgorzata Maria otrzymała dar wizji i objawień związanych z tajemnicami Serca Jezusa.

Do najważniejszych zalicza się 4 tak zwane wielkie objawienia. Miały one charakter społeczny i eklezjalny, określały naturę, cel oraz praktyki kultu Najświętszego Serca Jezusa. Pierwsze objawienie odbyło się 27 grudnia 1673 roku. Zakonnica otoczona Boską obecnością została zaproszona przez Jezusa do zajęcia miejsca apostoła Jana w czasie Ostatniej Wieczerzy. Boskie Serce Jezusa płonęło wielką miłością ku niej i wszystkim ludziom. W tym czasie Zbawiciel objawił jej wspaniałość swojej miłości oraz niezgłębione tajemnice swego Najświętszego Serca. Podczas drugiego objawienia w piątek na początku 1674 roku Jezus ukazał Małgorzacie Marii swoje Serce na tronie z płomieni, jaśniejące bardziej niż słońce, o przejrzystości kryształu, z widoczną raną, otoczone cierniami i z krzyżem na szczycie. W tym widzeniu wskazał On przede wszystkim przedmiot kultu, jakim jest Jego miłość wyrażona w symbolu Serca. Trzecie objawienie miało miejsce w piątek w oktawie Bożego Ciała, prawdopodobnie 2 lipca 1674 roku. Chrystus otoczony był chwałą, miał 5 jaśniejących jak słońce ran, z których wydobywały się płomienie, zaś jego otwarta pierś podobna do rozpalonego pieca ukazywała kochające i pociągające ku sobie Serce. W czasie tej wizji Jezus skarżył się Małgorzacie Marii na oziębłość i niewdzięczność, jakiej doznaje od ludzi w zamian za okazywaną im miłość. Domagał się też zadośćuczynienia i wynagrodzenia, szczególnie przez częste przyjmowanie Komunii św., zwłaszcza w pierwsze piątki miesiąca, oraz odprawianie Godziny świętej. Czwarte objawienie przypadało w czasie oktawy Bożego Ciała, między 13 a 20 czerwca 1675 roku. Dnia 16 czerwca Jezus żalił się zakonnicy, że jest raniony lekceważeniem wierzących, świętokradztwami bezbożnych, a szczególnie osób konsekrowanych. Następnie wyraził pragnienie, aby w piątek po oktawie Bożego Ciała obchodzono w Kościele święto ku czci Jego Serca z Komunią św. wynagradzającą i uroczystym aktem wynagrodzenia przed wystawionym Najświętszym Sakramentem. Wykonawcą tej prośby miał być spowiednik Małgorzaty Marii, jezuita Klaudiusz de la Colombi`ere.

 

Spośród 80 otrzymanych wizji i objawień Jezusa Małgorzata Maria opisała 30. Zasadniczo są one objaśnieniem i komentarzem do 4 głównych, aczkolwiek przekazują też osobom poświęconym Bożemu Sercu liczne obietnice, z których na uwagę zasługuje zwłaszcza 12 nazywanych wielkimi. Zgodnie z nimi, osoby te otrzymają łaski potrzebne do realizacji zadań wynikających z ich stanu, pokój w rodzinach, pocieszenie w strapieniach, opiekę Bożego Serca w życiu, a szczególnie w godzinie śmierci, błogosławieństwo w przedsięwzięciach. Ponadto Jezus obiecywał, że grzesznicy znajdą w Jego Sercu źródło i ocean miłosierdzia, dusze oziębłe staną się gorliwe, dusze gorliwe prędko dojdą do doskonałości, domy, w których jest czczony wizerunek Jego Serca, będą błogosławione, imiona osób szerzących nabożeństwo zostaną wpisane w Jego Serce, kapłani poruszą najbardziej zatwardziałe serca, osoby przystępujące przez 9 kolejnych miesięcy w pierwsze piątki miesiąca do Komunii św. w intencji wynagrodzenia otrzymają łaskę pokuty i innych sakramentów, a jego Serce będzie dla nich pewną ucieczką w ostatniej godzinie życia. Ważny wymiar społeczny miało objawienie z 1689 roku. Jezus żądał w nim publicznej czci i wynagrodzenia również od ówczesnych władców, wybierając imiennie króla Ludwika XIV, aby wprowadził królestwo Serca Jezusa w społeczno-polityczne struktury Francji i całego świata.

W latach 1684-1687 Małgorzata Maria pełniła w zakonie funkcję mistrzyni nowicjuszek i dwukrotnie asystentki przełożonej. W 1685 roku poświęciła się (z nowicjuszkami) Najświętszemu Sercu Jezusa, którego święto obchodzono w klasztorze od roku 1686, w piątek po oktawie Bożego Ciała, dając początek kultowi publicznemu. Małgorzata Maria Alacoque zmarła 17 października 1690 roku w Paray-le-Monial, a jej ciało złożono w kościele Wizytek. Aktu beatyfikacji dokonał 18 września 1864 roku papież Pius IX, a kanonizacji 13 maja 1920 roku papież Benedykt XV. Jej wspomnienie liturgiczne jest obchodzone 17 października.

Małgorzata Maria napisała (przed 1685 rokiem) na polecenie swojego spowiednika Ignacego Franciszka Rolina autobiografię La vie écrit par elle-même (Rzym 1726), wydaną przez J.F. de Gallifeta. Ponadto zostawiła 142 listy, zapiski duchowe, akty wynagrodzenia, modlitwy, opublikowane pod tytułem Vie et oeuvres de la bienheureuse Marguerite Marie Alacoque (t. I-III, Paris 1915-1918). Fragmenty jej pism ukazały się w języku polskim jako Pamiętnik duchowy świętej Małgorzaty Marii Alacoque (Kraków 1947, 1996).

 

 

Stopniowe wprowadzanie praktyk związanych z kultem Bożego Serca w duchu objawień dokonywało się głównie w klasztorach wizytek, jezuitów i pijarów. Celem pochodzącego z wizji mistycznych przesłania Małgorzaty Marii było propagowanie publicznego kultu i nabożeństwa do Najświętszego Serca Jezusa. Liczne określenia z objawień, między innymi: rana, płomień, rozpalony piec, słońce, napój, pokarm, stały się istotnymi składnikami typologii mistycznej, pozwalającej na zaliczenie tej świętej do grona mistyków przeżyciowych. Na uwagę zasługuje fakt, że wewnętrzne słowa, rozmowy z Chrystusem, bliskość krzyża i otwartej rany boku, spoczywanie na piersi Chrystusa, wnikanie w tajemnice Jego Serca, poznawanie przyszłości i stanu dusz w czyśćcu zainspirowały ją do uczynienia z siebie całkowitego daru w ślubie żertwy i ofiarowania się za grzechy świata, zwłaszcza zaś osób konsekrowanych. O kształcie życia duchowo-mistycznego Małgorzaty Marii decydował również kontekst jej formacji religijnej i teologicznej, przebiegający w nurcie duchowości Franciszka Salezego, Teresy Wielkiej, Piotra de Bérulle’a oraz Ignacego Loyoli. Świadczy o tym jej życie oblacją wyrażającą się między innymi w milczeniu i modlitwie, wyjątkowej prostocie, całkowitym wyniszczeniu i przylgnięciu do Jezusa.

Objawienia Małgorzacie Marii oraz zlecona jej misja głoszenia tajemnic Bożego Serca przypadały w okresie ekspansji jansenizmu i kwietyzmu. Według teologicznej oceny (dokonanej w XVIII wieku) były przejawem samoudzielania się światu i każdemu człowiekowi miłosiernej miłości Boga we Wcielonym Słowie. Zasadność tak rozumianego odczytania tego przesłania potwierdzają w wymiarze ogólnokościelnym wypowiedzi papieży: Piusa IX w brewe beatyfikacyjnym Małgorzaty Marii (1864 r.), Leona XIII w encyklice Annum sacrum (1899 r.), Benedykta XV w brewe kanonizacyjnym Ecclesiae consuetudo (1920 r.), Piusa XI w encyklice Miserentissimus Redemptor (1927 r.), Piusa XII w encyklice Haurietis aquas (1950 r.), Pawła VI w liście apostolskim Investigabiles Divitias Christi (1965 r.), a także Jana Pawła II w licznych przemówieniach, a zwłaszcza w czasie pielgrzymki do Paray-le-Monial w 1986 roku, w liście z okazji 300-lecia śmierci Małgorzaty Marii (1990 r.) oraz w liście do bpa Lyonu z okazji 100. rocznicy poświęcenia świata Najświętszemu Sercu Jezusa (1999 r.).

 

 

Przedstawienia ikonograficzne Małgorzaty Marii Alacoque są ściśle związane z propagowanym przez nią kultem Serca Jezusa i jej powołaniem zakonnym. Najczęściej jest ukazywana jako mniszka, w czarnym habicie wizytek, z różańcem u pasa, z charakterystycznym gestem skrzyżowanych dłoni na piersiach. Jej indywidualnym atrybutem jest Serce Jezusa, z krzyżem w promieniach, otoczone koroną cierniową. Niekiedy trzyma ona w dłoniach przebite serce. Znane są też jej wizerunki, zwłaszcza w sztuce baroku, w świeckiej, bogato zdobionej sukni. Wśród ujęć scenicznych występuje scena objawienia się Chrystusa Małgorzacie Marii z symbolicznym wizerunkiem na piersiach, przedstawiana zazwyczaj we wnętrzu kościoła, ponad stopniami ołtarza lub nad mensą. Znane są między innymi obrazy: Melchiora Paula von Deschwandena z 1864 roku w kaplicy cmentarnej w Solurze, Juliusa Heinischa z 1898 roku w kościele Michała Archanioła w Prudniku, Alberta Chmielowskiego z 1880 roku w klasztorze Albertynów w Krakowie i Józefa Buchbindera z końca XIX wieku w kościele Świętej Trójcy w Radzyniu Podlaskim. Inny rodzaj przedstawień stanowią kompozycje Wizja św. Małgorzaty Marii Alacoque rozbudowane o postać Boga Ojca, Gołębicę Ducha Świętego (obraz ołtarzowy z XVIII wieku w kościele Wizytek w Warszawie), a także scena Adoracja ukazująca Świętą w postawie klęczącej, zatopioną w modlitwie przed symbolicznie ukazanym Sercem Jezusa