Biblijne ABC

Czym różni się Biblia od świętych ksiąg innych religii?
Różne religie także uważają pewne pisma za swoje księgi święte. W ten sposób przejawia się właściwa ludzkiej naturze tęsknota za kontaktem z Bogiem. Na tle tych ksiąg Biblia wyróżnia się zwartością, niesprzecznością, uniwersalnością nauki i jej zgodnością z naturą człowieka (Biblia nigdy nie żąda czegoś niemożliwego lub niezgodnego z prawdziwym dobrem).

Skąd się wzięło Pismo Święte?
Biblia, którą żydzi i chrześcijanie uważają za słowo Boże, nie spadła z nieba, ale została napisana przez konkretnych ludzi – powstawała przez przeszło piętnaście wieków. Autorzy biblijni kierowani byli przez Boga. Owo kierownictwo, które nie pozbawiało ich przywileju prawdziwego autorstwa, nazywamy natchnieniem biblijnym. Kościół na mocy swej nieomylności określił zestaw pism napisanych pod natchnieniem Bożym i tak powstał Kanon Ksiąg Świętych. Zawiera on czterdzieści siedem ksiąg Starego Testamentu (Pięcioksiąg, księgi historyczne, mądrościowe i prorockie) oraz dwadzieścia siedem Nowego (cztery Ewangelie, Dzieje Apostolskie, listy, Apokalipsa).

Co to jest natchnienie?
To przedziwne działanie Boga, które sprawia, że księga napisana przez człowieka jest równocześnie słowem Bożym. Natchnienie można wytłumaczyć jedynie poprzez wiarę – nigdy go w pełni nie zrozumiemy, jednak stanowi ono jedyną racjonalną odpowiedź na zadziwiające cechy Biblii.

Jak oddzielić w Biblii to, co pochodzi z natchnienia, od tego, co jest tylko ludzkie?
Cała Biblia jest ludzka i cała boska, tych dwu rzeczywistości nie da się oddzielić. Spory, które przyniosły tak wielkie szkody, pochodziły stąd, że Biblię traktowano jako podręcznik nauk przyrodniczych lub historii. A ona nim nie jest. Jeżeli jej wypowiedzi przyrodnicze czy historyczne będziemy traktować jedynie jako ilustracje nauki o zbawieniu, nie istnieje żadne niebezpieczeństwo pomyłki co do jej charakteru.

Jaki jest związek między Starym i Nowym Testamentem?
Pismo Święte dzieli się na dwie części. Stary Testament zawiera księgi, które zostały napisane przed przyjściem Chrystusa, zaś Nowy Testament mówi o Jego dziele i nauce. Pomiędzy tymi dwoma działami panuje zadziwiająca harmonia według zasady wypowiedzianej przez świętego Augustyna: Nowy w Starym się kryje, a Stary w Nowym nabiera blasku.

Czy całe Pismo Święte jest święte?
Biblia jest księgą realistycznie opisującą dzieje ludzkości, w których było wiele zła, nigdzie jednak go nie akceptuje. Wręcz przeciwnie, pokazuje jego zgubne skutki, aby w ten sposób wezwać do jego odrzucania. Stąd też całej Biblii możemy przypisać świętość.

Czy odkrycia naukowe nie przeczą opisom biblijnym?
Podstawowym tematem Biblii jest problem zbawienia człowieka. Jeżeli w jego przedstawianiu korzysta ona z pojęć dotyczących wiedzy o świecie lub z wiadomości historycznych, czyni to jedynie dla ilustracji nauki Bożej. Nawet jeśli dziś nauka ujmuje te sprawy inaczej, ich ilustracyjna rola nie traci na aktualności. Przedmiot nauk nie dotyczy Biblii i nie może jej zaszkodzić.

Czy sama Biblia wystarczy, aby poznać pełnię Objawienia, jakie Bóg skierował do człowieka?
Kościół katolicki poucza, że Objawienie Boże zawarte zostało w Tradycji i Piśmie Świętym, ale dziś nie podkreśla się odrębności tych dwu źródeł. Warto posłużyć się tu Konstytucją Soboru Watykańskiego II o Objawieniu Bożym: Święta Tradycja i Pismo Święte stanowią powierzony Kościołowi jeden święty depozyt słowa Bożego. Natomiast żywy Urząd Nauczycielski Kościoła służy depozytowi, pouczając o tym, co zostało przekazane.

Dlaczego kiedyś w Kościele zakazywano wiernym samodzielnej lektury Pisma Świętego?
Jeżeli chodzi o Nowy Testament, nie znam wypadków zakazywania jego lektury. Nigdy nie było też powszechnego zakazu czytania w odniesieniu do Starego Przymierza, zdarzały się jedynie lokalne inicjatywy tego typu, ustanawiane przez odpowiednie władze kościelne. Wynikały one z obawy, że trudny tekst może spowodować problemy w rozumieniu, a głoszone z różnych stron błędne poglądy nasuną fałszywe sposoby interpretacji. Dziś żadnych niebezpieczeństw nie widzimy, dlatego wszystkim należy polecać lekturę Biblii, choć nie jest to księga łatwa w odbiorze.

Skąd się bierze różnorodność interpretacyjna Biblii?
Nie tylko Biblia interpretowana jest na różne sposoby. Poznaniu całego świata służy wiele systemów filozoficznych, twierdzeń naukowych i opinii „na chłopski rozum”. Różnice występują nawet w opisach drobnych wydarzeń. Ileż różnych opinii wygłaszają o nas nasi znajomi: te same czyny raz interpretują jako dobre, a innym razem mają je za zbrodnie. Nic dziwnego, że Biblia ma wiele interpretacji. Katolik powinien widzieć w nauczaniu Kościoła niezawodnego przewodnika, który prowadzi go przez niuanse w rozumieniu słowa Bożego.

Czy istnieją zasady poprawnej interpretacji Pisma Świętego? Jak ustrzec się błędów interpretacyjnych?
Skutkiem natchnienia Bóg przemówił do ludzi przez ludzi i na ludzki sposób. Dlatego interpretacja Pisma Świętego wymaga zastosowania tych wszystkich metod, które pozwalają zrozumieć ludzkie dzieło literackie. Do nich, w pierwszym rzędzie, należy uwzględnienie gatunków literackich. Jest to zasadnicza droga do właściwego odczytania myśli autorów natchnionych, a więc myśli objawiającego Boga. Przykładem może być rozumienie Księgi Jonasza. Uznanie jej za relację historyczną rodzi problemy z wytłumaczeniem wielu cudowności, o których ona opowiada. Natomiast rozpoznanie jej jako midrasza, czyli fikcyjnego opowiadania (stosującego różne sposoby narracji dla wyrażenia treści religijnej) jedynie nawiązującego do historii, prowadzi do dostrzeżenia w niej głębokiego pouczenia na temat Bożego miłosierdzia, posłannictwa proroka i konieczności posłuszeństwa wobec Boga.

Do literackich zasad interpretacji należy również uwzględnienie kontekstu historycznego i umysłowego, w jakim dzieło powstało, co pozwala poznać zawartą w nim myśl. Zatem, aby zrozumieć odpowiedni tekst, należy odpowiedzieć na pytania: o czas i okoliczności jego powstania, środowisko, w jakim powstał, osobę jego autora oraz odbiorców, do których adresował swoje przesłanie.

Ponieważ Pismo Święte jest przede wszystkim dziełem boskim, powinno być odczytywane i objaśniane w tym samym Duchu, w którym zostało spisane. Oprócz stricte literackich należy więc zastosować teologiczne zasady interpretacji, do których należą: uwzględnienie treści i jedności całej Biblii, sięgnięcie do żywej Tradycji całego Kościoła i posłużenie się analogią wiary (polega ona na uwzględnieniu przy interpretacji Pisma Świętego zgodności z całą nauką Kościoła). Sens interpretowanego fragmentu Biblii nie może pozostawać w sprzeczności z żadną prawdą wiary wyznawaną przez Kościół.

Jeżeli zatem jakiś egzegeta, interpretując tekst biblijny, dochodzi do wniosków, które odbiegają od ogólnej treści Biblii, przeciwstawiają się interpretacji Ojców Kościoła albo kłócą z dogmatami wiary, musimy stwierdzić, że z pewnością są fałszywe, a przy ich formułowaniu wystąpiły mylne założenia lub niewłaściwe sposoby badania. W czasach wybujałego indywidualizmu intelektualnego takie błędne interpretacje zdarzają się nader często, ale prawdziwa nauka, dzięki podanym zasadom, może się przed tym obronić.

Istnieje wiele tłumaczeń Biblii na język polski. Czy nie lepiej byłoby zdecydować się na jedno?
W pełni autentyczną myśl Bożą zawiera oryginalny tekst Biblii, dlatego najlepiej byłoby czytać ją po hebrajsku i grecku. Ponieważ dla większości czytelników nie jest to możliwe, od wieków powstają przekłady. Niestety, przekład ze względu na różnorodność języków nigdy nie stanowi absolutnie wiernego odbicia tekstu pierwotnego – jest niedoskonały. Nie ma jednego naprawdę dobrego przekładu, ale są starania, aby się do niego przybliżyć.

Jakie znaczenie dla życia duchowego chrześcijanina ma lektura Pisma Świętego?
Święty Hieronim powiedział: Nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa. Bez znajomości Chrystusa życie wewnętrzne chrześcijanina jest niemożliwe.

W jaki sposób czytać Pismo Święte?
Lektura Pisma Świętego może być religijna lub naukowa. Nam chodzi o tę pierwszą. Bez względu na trudności warto podjąć systematyczną lekturę Biblii od początku do końca, choć nie wszystko będzie zrozumiałe. Jeżeli dokonuje się ona w kontekście modlitewnym, można w ten sposób zdobyć wiele oświeceń, które pochodzą od Ducha Świętego. Nigdy nie należy uważać, że wszystko już rozumiemy, ponieważ dopiero przyjęcie nauczania Kościoła ustrzeże nas od błędów. W prawdziwych trudnościach trzeba udać się osoby kompetentnej albo odwołać się do komentarzy.

ks. prof. Tomasz Jelonek „Głos Ojca Pio” (nr 31/2005)