Chrzest - ku "nowemu stworzeniu"

Niedzielna Msza. Przed ołtarzem odświętnie ubrani rodzice i chrzestni, trzymający w becikach dzieci podnoszące płacz, gdy ksiądz kropi je wodą.
To tradycyjny obrazek z chrztu w Kościele katolickim. Sakrament ten, jak uczy "Katechizm", jest fundamentem całego życia chrześcijańskiego, bramą życia w Duchu i bramą otwierającą dostęp do innych sakramentów. Zapewne każdy z lekcji religii pamięta, iż chrzest gładzi skutki grzechu pierworodnego i oznacza włączenie do wspólnoty Kościoła. Wiemy też, że sakrament ten jest konieczny człowiekowi do zbawienia, dlatego Chrystus polecił swoim uczniom głosić Ewangelię i chrzcić wszystkie narody. Kościół nie zna oprócz chrztu innego środka, by zapewnić osiągnięcie szczęścia wiecznego. Jednak wszyscy ludzie, którzy nie znają Boga, ale szczerze Go szukają i starają się pełnić Jego wolę, są zbawieni, chociaż nie przyjęli chrztu. Chrzest -jak naucza św. Paweł -jest "obmyciem odradzającym i odnawiającym w Duchu Świętym". Św. Grzegorz z Nazjanzu nazywa chrzest "najpiękniejszym i najwspanialszym darem Boga". Sakramentu tego udziela kapłan, jednak w obliczu śmierci ochrzcić może każda osoba, pod warunkiem że ma takie same intencje jak Kościół i poleje wodą głowę kandydata, mówiąc: "Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego". Chrzest, obok Eucharystii, jest jedynym sakramentem uznawanym przez wszystkie Kościoły chrześcijańskie.
Jan Paweł II, nazywając go wielkim darem, apeluje: "trzeba by świętować dzień chrztu nie mniej niż dzień urodzin!".

I. OBRZĘD PRZYJĘCIA DZIECKA

- Celebrans zwraca się z pytaniem do rodziców o wybrane imię dziecka. Podczas chrztu imię Pańskie uświęca człowieka i chrześcijanin otrzymuje swoje imię w Kościele. Może to być imię Świętego, to znaczy ucznia Chrystusa, którego życie było przykładną wiernością swemu Panu. Święty patron jest wzorem miłości i zapewnia wstawiennictwo u Boga. Rodzice, chrzestni i proboszcz powinni troszczyć się, by nie nadawać dziecku imienia obcego duchowi chrześcijańskiemu.
Bóg wzywa każdego po imieniu. Imię każdego człowieka jest święte. Imię jest ikoną osoby. Domaga się szacunku ze względu na godność tego, kto je nosi.
Otrzymane imię pozostaje na zawsze. W Królestwie niebieskim zajaśnieje w pełnym blasku tajemniczy i niepowtarzalny charakter każdej osoby naznaczonej Bożym imieniem. "Zwycięzcy dam (...) biały kamyk, a na kamyku wypisane imię nowe, którego nikt nie zna oprócz tego, kto [je] otrzymuje" (Ap 2,17). "A oto Baranek stojący na górze Syjon, a z Nim sto czterdzieści cztery tysiące, mające imię Jego i imię Jego Ojca wypisane na czołach" (Ap 14,1). - Następne pytanie dotyczy woli rodziców ochrzczenia dziecka oraz podjęcie obowiązku wychowania dziecka w wierze. Chrzestni wyrażają wolę pomagania rodzicom w trudzie wychowania.
- Celebrans wypowiada słowa przyjęcia dziecka do wspólnoty chrześcijańskiej oraz w imieniu tej wspólnoty czyni znak krzyża. Znak krzyża na początku celebracji wyciska pieczęć Chrystusa na tym, który ma do Niego należeć i oznacza łaskę Odkupienia, jaką Chrystus nabył dla nas przez swój Krzyż.

II. LITURGIA SŁOWA

Liturgia Słowa nie tylko objaśnia istotne gesty związane z liturgią sakramentu, lecz ma na celu pogłębienie wiary zgromadzonej wspólnoty, która ma przyjąć do swego grona nowego członka. Przede wszystkim rodzice i chrzestni mają sobie uświadomić, że chrzest, o który proszą dla swych dzieci, nie jest gestem zwyczajowym, ale włączeniem w tajemnicę. Chrystusa i Kościoła.
Głoszenie Słowa Bożego oświeca zgromadzenie prawdą objawioną i pobudza ich do udzielania odpowiedzi wiary, nieodłącznej od chrztu. Chrzest jest bowiem w szczególny sposób "sakramentem wiary", ponieważ jest sakramentalnym wejściem człowieka w życie wiary. Po słuchaniu Słowa Bożego następuje modlitwa powszechna, którą kończy krótka Litania do Wszystkich Świętych.
Kościół wzywa wstawiennictwa Świętych w tak ważnej okoliczności swego życia, wyznając swą łączność z tymi, którzy przez współpracę z łaską Bożą w pełni urzeczywistnili swe powołanie chrześcijańskie. Po zakończeniu wezwań do Świętych następuje modlitwa z egzorcyzmem i włożenie ręki.
Modlitwa z egzorcyzmem jest pokornym błaganiem Boga, aby uwolnił dzieci od grzechu pierworodnego i dał im udział w decydującym zwycięstwem zmartwychwstałego Chrystusa nad szatanem. Po modlitwie z egzorcyzmem kapłan kładzie w milczeniu rękę na dziecku. Gest ten oznacza przyjęcie dziecka pod opiekę i wpływ Kościoła, w którym moc Zbawiciela będzie go chronić i umacniać.

III. OBRZĘD CHRZTU

Woda chrzcielna zostaje poświęcona przez modlitwę epikletyczną (albo podczas obrzędów chrztu, albo w czasie Wigilii Paschalnej). Kościół prosi Boga, by przez swojego Syna i mocą Ducha Świętego zstąpił na tę wodę, aby ci, którzy zostaną w niej ochrzczeni, "narodzili się z wody i z Ducha" (13,5).
Po poświęceniu wody celebrans zwraca się do rodziców i chrzestnych, przypominając im obowiązek wychowania dzieci w wierze Kościoła. Stąd tak ważne jest życie wiary samych rodziców i chrzestnych.
Następuje wówczas istotny obrzęd sakramentu - chrzest w sensie ścisłym. Oznacza on i urzeczywistnia śmierć dla grzechu i wejście w życie Trójcy Świętej przez upodobnienie do Misterium Paschalnego Chrystusa. W sposób najbardziej znaczący dokonuje się chrztu przez trzykrotne zanurzenie w wodzie chrzcielnej. Już od starożytności może on być także udzielany przez trzykrotne polanie wodą głowy kandydata.

W Kościele łacińskim trzykrotnemu polaniu wodą towarzyszą słowa szafarza:
"N., ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego".
Namaszczenie krzyżmem świętym, wonnym olejem poświęconym przez biskupa, oznacza dar Ducha Świętego dla neofity. Stał się on chrześcijaninem, to znaczy "namaszczonym" Duchem Świętym, wszczepionym w Chrystusa, który jest namaszczony jako kapłan, prorok i król. Biała szata ukazuje, że ochrzczony "przyoblekł się w Chrystusa" (Ga 3,27) i zmartwychwstał z Chrystusem.
Świeca zapalona od paschału oznacza, że Chrystus oświecił neofitę i że ochrzczeni są w Chrystusie "światłem świata" (Mt 5,14). Uroczyste błogosławieństwo kończy obrzęd udzielania chrztu. Podczas chrztu niemowląt szczególne miejsce zajmuje błogosławieństwo matki

Dar nowego życia

Naukę na temat chrztu podaje św. Paweł. W Liście do Rzymian pisze, że "my wszyscy, którzyśmy otrzymali chrzest zanurzający w Chrystusa Jezusa, zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierć. Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć, zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie" (Rz 6, 3-4). Komentarzem wiary w rozumienie słów świętego Pawła jest liturgia udzielania tego sakramentu. Na szczególną uwagę zasługuje czytane słowo Boże, które przybliża Boże obietnice zbawienia ludzi oraz słowa wypowiadane wraz z czynionymi gestami i występującymi symbolami.
Zazwyczaj chrztu udziela się dzieciom. W związku z tym wielu zastanawia się, czy jest to słuszne, skoro one nie rozumieją tego, w czym uczestniczą. Powodem, dla którego Kościół udziela chrztu już niemowlętom, jest wiara w otrzymywanie za pośrednictwem tego sakramentu daru nowego życia, którego dawcą jest Chrystus. Charakteryzuje je wspólnota życia z Jezusem Chrystusem i z wszystkimi, którzy w Niego wierzą. Tak więc od chwili chrztu sam Bóg w osobie Ducha Świętego zamieszkuje w człowieku. Dar Bożego życia czyni ochrzczonego domownikiem "domu Ojca", a zamieszkujący w nim Duch Święty pozwala zwracać się do Niego: "Abba!" - "Ojcze!"
Otrzymywany w chrzcie świętym dar wiary związany jest z wiarą tych, którzy wraz z nowoochrzczonym kroczą drogą Jezusa. Wspólnota wiary uwidacznia się podczas udzielania chrztu. Dopiero gdy w wyznaniu wiary przyjmujący chrzest zaświadczy, że prawdziwie pragnie żyć w duchu wiary wspólnoty wierzących, można udzielić mu chrztu. Natomiast przy chrzcie dziecka rodzice i chrzestni we własnym imieniu wyrzekają się zła, podobnie jak we własnym imieniu wyznają wraz z zebranymi wiarę w Boga i Jego zbawcze działanie. Czynią to w poczuciu odpowiedzialności za wychowanie dziecka w wierze, którą sami wyznają, i w poczuciu jedności z Kościołem, w wierze którego dziecko otrzymuje chrzest. Aktowi temu towarzyszą inni wierzący, aby uwidocznić i podkreślić to, że ochrzczony zostaje przyjęty do ;udu Bożego - Kościoła, a przez to wszczepiony w Ciało Chrystusa. Chrzest nie jest zatem sprawą "prywatną", lecz wspólną sprawą wszystkich wierzących. Dlatego bardzo często udziela się go podczas sprawowania Eucharystii, która jest centrum życia Kościoła.

Wielkość daru otrzymanego w sakramencie chrztu daru: życie z Bogiem - zbawienie, jest rozstrzygającym argumentem Kościoła za udzielaniem go już w najwcześniejszym okresie życia. Nie bez znaczenie test też i to, że przez ten sakrament Chrystus oczyszcza człowieka z grzechu pierworodnego i obdarowuje go wolnością dziecka Bożego. Z tych też powodów chrzest jest przyrównywany do bramy otwierającej przed człowiekiem możliwość uczestnictwa w życiu samego Boga oraz dającej dostęp do innych sakramentów. Zarówno przy udzielaniu sakramentu chrztu jak też każdego innego towarzyszy wiara proszących o dar Bożego życia - zbawienia.
Można spotkać ludzi, w tym także wierzących, którzy poszukują konkretnych przypadków wspomnianego działania Ducha Świętego. Chcą się dowiedzieć, kiedy, w jakich okolicznościach w ludzkim życiu konkretnie działa otrzymany na chrzcie Duch Święty? Odpowiedzi takich przynajmniej po części należy doszukiwać się w wypełnionych nadzieją życiowych postawach wierzących. Działanie to można też dostrzec wszędzie tam, gdzie człowiek mimo głębokich upadków i niepowodzeń zdolny jest do powstania i rozpoczęcia życia od nowa. Obecności Ducha Świętego możemy doszukiwać się także wtedy, gdy człowiek zdolny jest do przyjmowania i dźwigania z wolnej woli odpowiedzialności pomimo niemożliwości wykazania się efektami i pożytkiem swych wysiłków. Działanie to można dostrzec również wtedy, gdy człowiek stając w obliczu śmierci przyjmuje ją jako początek spełnianej przez Boga w nim obietnicy otrzymania pełni życia. Udzielony na chrzcie przez Chrystusa Duch Święty dokonuje w człowieku jeszcze innego widocznego dzieła, mianowicie włącza go do społeczności Kościoła oraz naznacza "niezniszczalnym charakterem", to znaczy więzią zespalającą go w sposób nierozerwalny i nieusuwalny z całym ludem Bożym4 Takie zjednoczenie z Bogiem przez Jezusa Chrystusa zwane też konsekracją chrzcielną, "charakterem" lub pieczęcią chrztu, wyciska na duszy niezatarty ślad (znamię), dlatego chrzest nie może być ani odwołany, ani powtórzony.

Wypełnianie zaciągniętych zobowiązań

W kręgu naszej kultury większość ludzi otrzymuje chrzest zaraz po urodzeniu. Fakt ten — dobitniej jeszcze niż chrzest dorosłych — świadczy o tym, że nowe życie i przynależność do społeczności wierzących są absolutnym darem udzielanym przez samego Boga. Przy chrzcie dzieci można jednak przeoczyć coś bardzo ważnego, mianowicie to, że chrzest i wiara należą do siebie nierozdzielnie. Przyjęcie chrztu pociąga za sobą konsekwencje. Człowiek ochrzczony winien żyć inaczej niż nieochrzczony, bowiem dla niego miarą życia stał się Jezus. Chrzest nie może być więc tylko wydarzeniem z przeszłości. Wynika z tego, że sakrament ten stawia przed ochrzczonymi zadanie nieustannego upodabniania się do Jezusa. Dla chrześcijanina oznacza to przyjęcie tego, co Jezus nakazuje: uznawania potrzeb bliźnich za swoje, stawania po stronie cierpiących i słabych, szukania woli Bożej w każdym zdarzeniu i jednoczenia się przez miłość z Bogiem. Ponadto domaga się podejmowania wysiłku zgłębiania swojej wiary zgodnie z wiarą Kościoła trwającego w jedności wiary z biskupami i papieżem.

Świadomi posiadanej godności jak też wynikających z niej zadań ochrzczeni oddają publiczny kult Bogu (modlą się, uczestniczą w sakramentach świętych), daj ą świadectwo swej wierze w środowisku, w którym żyją i pracują oraz uczestniczą w posłannictwie całego Kościoła w dzisiejszym świecie. Rodzice świadomi otrzymanego daru podczas własnego chrztu proszą o chrzest dla swojego dziecka, a później towarzyszą im i pomagają w rozwoju życia z Bogiem służąc przykładem życia chrześcijańskiego. W wypełnianiu tego zadania pomagają im rodzice chrzestni, którzy podczas udzielania chrztu występujący w roli świadków otrzymania prawdziwego życia.

W Wigilię Paschalną Kościół celebruje odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych, aby u wszystkich ochrzczonych ożywiać łaskę chrztu oraz ustawicznie budzić świadomość godności i zadań zeń wypływających. Aktem tym Kościół przypomina też ochrzczonym, że chrzest to nie tylko wspomnienie pięknego momentu z dzieciństwa, ale wciąż aktualna rzeczywistość. Przypominanie o konieczności wyrzekania się wszystkiego, co sprzeciwia się Bogu i wyznawania w Niego swej wiary uczy chrześcijan wierzyć, że Bóg ludzi zawsze przyjmie, nawet wówczas gdy zawiedli i zapomnieli o chrzcie, źródle i fundamencie ich życia. Zapewnia ich, że Pan Bóg nigdy człowieka nie okłamał i nie okłamie.

W prowadzonych rozważaniach konieczne jest zatem postawienie sobie pytań o to, czym dla mnie jest otrzymany przed laty sakrament chrztu? Czy jestem przekonany, że w sakramencie chrztu Bóg wkroczył w moje życie i naznaczył je nową jakością - życiem z sobą w miłości i szczęściu na całą wieczność? Czy chrzcielne zobowiązanie dochowania Bogu wierności jest przeze mnie poważnie traktowane?

Świadomość niezbędności stawiania sobie tego rodzaju pytań rozpoczyna w ochrzczonym trwający przez całe życie proces nawracania. W procesie tym mamy do czynienia z ustawicznie podejmowanymi przez chrześcijanina decyzjami i wyborami. Dotyczą one decyzji ustawicznego "umierania" dla grzechu i opowiadania się za dobrem i miłością. W procesie tym umacnia go żywy kontakt z Chrystusem za pośrednictwem innych sakramentów świętych, zwłaszcza Eucharystii i pokuty. Tego rodzaju postawy domaga się od chrześcijanina wiara otrzymana na chrzcie "w zalążku" oraz nadzieja ostatecznego przezwyciężenia zła w sobie i wokoło siebie, a także miłość, którą począwszy od chrztu Chrystus ciągle okazuje człowiekowi. Dla ochrzczonego nie ma zatem i nie może być takiej dziedziny życia, w której zabraknie miejsca dla Boga. Nie można być chrześcijaninem od święta, w przypływie dobrego samopoczucia, a poganinem na co dzień. Od momentu chrztu całe życie chrześcijanina, we wszystkich jego przejawach, należy do Boga.

Dlaczego chrześcijanin nie powinien odrzucać Bożego życia - zbawienia, którego udziela człowiekowi Jezus Chrystus w sakramencie chrztu świętego?

Słowniczek najważniejszych pojęć

Chrzest wodą: Zanurzanie w wodzie na znak oczyszczenia i nowego początku, praktykowane również w innych religiach. Znany był Żydom w czasach Jezusa Chrystusa nie tylko dzięki działalności Jana Chrzciciela; także sekta z Qumran (wspólnota na wzór klasztornej, nad M. Martwym, której pisma odkryte zostały na jednym ze wzgórz w roku 1947) znała chrzest wodą. Jezus polecił Janowi, aby Go ochrzcił. Uczyniło to chyba także kilku uczniów Jezusa. Sam Jezus prawdopodobnie nie udzielał chrztu (J 4, 1—2). Polecenie udzielania chrztu, którym św. Mateusz zamyka swą Ewangelię (Mt 28, 19), urzeczywistnia się dopiero mocą Ducha (Dz 2, 41).

Chrzest jako nowe narodzenie (por. Mt 19, 28; Tt 3, 5; "powtórne narodzenie" J 3, 3; 3, 5; "nowe stworzenie" 2 Kor 5, 17; Gal 6, 15): Wyrażenia w Nowym Testamencie, obrazujące to, co otrzymuje chrześcijanin przez wiarę i chrzest — nowe życie nacechowane miłością Boga i ludzi. Ale i ochrzczony musi boleśnie doświadczyć, jak bardzo działa w nim jeszcze "stary człowiek" (por. Ef 4, 22; Kol 3, 9).

Niezatarty znak: Ponieważ miłość Boga i Jego zwrócenie się do ludzi w Jezusie Chrystusie są nieprzemijające, zatem Kościół uczy, że chrzest wyciska "niezatarte znamię". Chce tym powiedzieć o jedynej w swym rodzaju przynależności do Jezusa, której Bóg nigdy nie odbierze.

Woda chrzcielna: Od początku chrzczono wodą (żywioł dający życie). Woda ma moc oczyszczającą. Stąd do symboliki wody chrzcielnej należy również obmycie (por. Dz 22, 16). Z biegiem czasu wytworzył się zwyczaj święcenia wody chrzcielnej podczas Wigilii Paschalnej lub bezpośrednio przed chrztem.

Krzyżmo: Olej z oliwek zmieszany z balsamem, poświęcony przez biskupa w Wielki Czwartek, używany przy udzielaniu chrztu, przy bierzmowaniu i święceniach kapłańskich.

Chrzest w niebezpieczeństwie, chrzest z wody: Wobec zagrażającej komuś śmierci chrztu może udzielić każdy człowiek. Polewając wodą wymawia słowa: "N., ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego". Gdy wierzący rodzice chrzczą swe umierające dziecko, to wyznają wiarę w Boga, który w Jezusie Chrystusie daje wieczne życie, i wprowadzają je do wspólnoty, która w Jezusie Chrystusie łączy żywych i umarłych

1. Kościół rozumiejąc znaczenie sakramentu chrztu dla życia człowieka, wierzy i naucza, że dla tych, którym głoszono Ewangelię i którzy mieli możliwość otrzymania tego sakramentu, jest on konieczny do zbawienia. Ponieważ Chrystus umarł za wszystkich, uczy Kościół, zbawieni mogą być także ci, którzy Go nie znają i nie przyjęli chrztu, ale szczerze szukają Boga i usiłują pełnić Jego wolę.

2. Zanurzenie w wodzie oznacza, że przyjmujący chrzest zostaje z Chrystusem pogrzebany; wynurzanie, że wraz z Chrystusem zmartwychwstaje do nowego życia. Pozostałe symboliczne czynności wykonywane przy udzielaniu chrztu: znaczenie znakiem krzyża, namaszczenie poświęconym olejem, nadanie białej szaty, zapalenie od świecy wielkanocnej świecy chrzcielnej — wyrażają otrzymany dar nowego.

3. Chociaż chrzest posiada dla życia człowieka istotne znaczenie, to jednak jego udzielanie jest proste. W razie potrzeby może go udzielić każdy człowiek. Wystarczy, że poleje wodą głowę chrzczonego i wypowie: N., ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Istotna jest intencja uczynienia tego, co czyni Kościół udzielając chrztu.

4. O tym, jak Kościół radykalnie rozumie otrzymane w chrzcie nowy początek życia, wskazują obowiązujące w nim normy prawne: udzielonego chrztu nie można ani powtórzyć, ani odwołać. Także ten, kto odwróci się od miłości Boga i od wspólnoty wierzących, nie przestaje być ochrzczonym. Przyrzeczenie Boga zostało bowiem dane raz na zawsze. Bóg bowiem nie odwołuje swej miłości. Warto też zauważyć, że udzielanie chrztu dzieciom wskazuje na jeszcze jedno religijnie ważne znaczenie tego sakramentu: otrzymane zbawienie - życia z Bogiem i będąca jego następstwem przynależność do społeczności wierzących są wyłącznie darem Boga, a nie owocem jakichś zasług człowieka.

Czy umierające bez chrztu dzieci mogę osiągnąć zbawienie? Mk 10,13-16; Mt 19,25-26

Nikt nie może osiągnąć zbawienia, jeśli przed śmiercią nie dostąpi narodzenia z Ducha Świętego. Wielu teologów uważa, że nieochrzczone dzieci dostąpiły tego odrodzenia i oczyszczenia z grzechu pierworodnego dlatego, że cały Kościół — a przede wszystkim ich rodzice — pragnął ich zbawienia, a tym samym i chrztu. Nie tylko Kościół pragnął ich zbawienia, lecz również wszyscy zbawieni, Matka Najświętsza, a przede wszystkim — Bóg. On bowiem — jak przypomina św. Paweł — „pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni” (1 Tm 2,4), a Jezus Chrystus „wydał siebie samego na okup za wszystkich” (1 Tm 2,6). Trudno przypuszczać, by kochający Bóg, usprawiedliwiający nawet największych grzeszników, odrzucał od siebie dzieci, które niczym Go nie znieważyły (por. Mk 10,13-16).

W jaki sposób i kto może udzielać sakramentu chrztu św.? Dz 8,36-38

Zasadniczo sakramentu chrztu udziela kapłan lub diakon. W razie niebezpieczeństwa śmierci każdy bez wyjątku człowiek, nawet niewierzący, może ważnie udzielić tego sakramentu. Udzielając chrztu, trzeba chcieć spełnić to, co czyni Kościół szafujący sakramentami. Chrztu udziela się w ten sposób, że polewając głowę ochrzczonego wypowiada się słowa:

„Janie, Marku itp., ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego”. Do chrztu nie musi być używana woda święcona.

Dlaczego sakramentu chrztu udziela się tylko raz?

Sakrament chrztu wyciska na duszy niezatarte znamię, nazywane charakterem sakramentalnym. Przez ten znak zostaliśmy upodobnieni do Chrystusa-Arcykapłana i włączeni do Kościoła, Jego Mistycznego Ciała. Charakteru sakramentalnego nie niszczy nawet grzech ciężki, dlatego chrzest można przyjąć tylko jeden raz. To niezatarte znamię powoduje, że mamy udział w tzw. powszechnym kapłaństwie wiernych, a więc zobowiązani jesteśmy do składania Bogu czci i budowania Kościoła.