POCZET PAPIEŻY III - V WIEK

XV. Św. Zefiryn R.198/199-217

Zefiryn był synem Habundiusa. Okres pontyfikatu Zefiryna charakteryzował się wzmożonym prześladowaniem chrześcijan. Szczególnie męczeni byli montaniści i marcjoniści, głoszący rychły koniec świata. W Kościele powstała pierwsza poważna schizma. Bp Sabeliusz (II / III w.) z Libii i Kleomenes rozpowszechniali poglądy monarchiańskie, że Syn Boży i Duch Święty są jedynie mocami Boga Jedynego. Tylko w Jezusie Chrystusie przejawiała się osoba boska. Papież Zefiryn tolerował nauki sabelianow i patripasjonistow, przeciwstawiając je poglądom montanistow. Wywołało to ostrą krytykę biskupów, którzy zarzucali zbytni liberalizm Zefirynowi. Papież Zfiryn mianował niewolnika Kaliksta (późniejszy papież) opiekunem katakumb i swoim doradcą. Za pontyfikatu Zefiryna nasiliły się w chrześcijaństwie nadzieje apokaliptyczne – wiara w bliską paruzję – ponowne przyjście Jezusa Chrystusa, szybki koniec świata. Gloryfikowano męczeństwo i celibat. Ruch eschatologiczny spotkał się z wrogością panującego wówczas cesarza rzymskiego Septymiusza Sewera (146 – 211), który wydał edykt w 202r. Zabraniający obywatelom przyjmowania judaizmu i chrześcijaństwa. Za pontyfikatu Zefiryna poniosly śmierć męczeńską Perpetua i Felicyta. Znaczenie biskupa Rzymu doceniał Orygenes (185 – 254), który podkreślił dominowanie w chrześcijaństwie papieża. Zefiryn zmarł w Rzymie i został pochowany w katakumbach przy Via Appia w pobliżu Katakumb Kaliksta. Kościół czci Zefiryna jako świętego w liturgii 26 sierpnia.

XVI. Św. Kalikst I R.217-222

Kalikst był Domitiusa z Trastevere. Jako niewolnik Marka Aureliusza Karpofora, bogatego dygnitarza przebywał na dworze cesarskim. Po zwolnieniu z przymusowych prac w kopalniach Sardynii za wstawiennictwem chrześcijanki Marcji Kalikst przebywał w Antium, gdzie otrzymywał pieniądze na swoje utrzymanie od papieża Wiktora I. Za pontyfikatu Zefiryna Kalikst został diakonem i opiekunem katakumb w Rzymie przy Via Appia nazywane później jego imieniem. Po śmierci Zefiryna większość społeczności chrześcijan w Rzymie wybrała Kaliksta na papieża. Mniejszość chrześcijan opowiedziała się za Hipolitem. Doprowadziło to do powołania pierwszego w dziejach papiestwa antypapieża. Kalikst I wprowadził wiele zarządzeń dyscyplinarnych. Wykluczył z Kościoła bp. Sabeliusza z Libii za głoszenie błędnych poglądów monarchiańskich o Trójcy Świętej. Kalikst I złagodził wykonywanie pokuty – pozwalał na odpuszczanie grzechów ciężkich. Przypomniał, że Kościół otrzymał prawo przebaczania wszystkich grzechów ciężkich. Przypomniał, że Kościół otrzymał prawo przebaczania wszystkich grzechów i wskazywał zarazem na miłosierdzie Boga. Na tej podstawie polecił przyjmować do Kościoła tych, którzy uprzednio zostali wykluczeni z niego na stałe za bałwochwalstwo, morderstwo, nieczystość. Warunkiem natomiast powtórnego włączenia do Kościoła tych, którzy w czasie prześladowań odstąpili od wiary, tzw.,,upadłych’’ lapis, było odbycie przez nich pokuty kościelnej. Kalikst I uznał ważność małżeństwa między wolną kobietą a niewolnikiem. Kalikst I zginął śmiercią męczeńską, został pochowany na cmentarzu Kalepodiusza przy Via Aurelia. Kościół czci Kaliksta I jako świętego w liturgii 14 października. W I K O N O G R A F l l Św. Kalikst przedstawiany jest w stroju pontyfikalnym z tiarą na głowie. Jego atrybutami są: księga, kamień na księdze, pastorał.

 

XVII. Św. Urban R.222-230

łać. urbanus - miejski, mieszkaniec miasta, a także kulturalny, wykształcony, obyty, grzeczny Urban był synem Poncjana. Papież Urban I rządził Kościołem w czasie, gdy część gminy rzymskiej opowiadała się za antypapieżem Hipolitem. Za pontyfikatu Urbana I panował cesarz Aleksander Sewera (222-235) i był to czas wolny od prześladowań. Powoli zaczęły znikać też poglądy adopcjanistów i montanistów. W średniowieczu był jednym z najbardziej popularnych świętych. W jego dzień błogosławiono pola. Patron właścicieli winnic, winnej latorośli, ogrodników, rolników, dobrych urodzajów. Według podania św. Urban wydał instrukcję, aby kler do Mszy św. używał kielicha i pateny ze złota lub srebra. Urban I zmarł w Rzymie i został pochowany w katakumbach św. Kaliksta. Kościół czci papieża Urbana I jako świętego w liturgii 25 maja. W ikonografii ukazuje się Świętego w pontyfikalnych szatach i w tiarze. Jego atry­butami są: kielich, krucyfiks, księga, miecz, winne grono, winne grono na księdze.

 

XVIII. Św. Poncjan r.230-235 lać.

łac. Pontianus - człowiek pochodzący z Pontu Poncjan, pochodził z rzymskiego rodu Calpurnia. Pontyfikat Poncjana przypadł na czas kontynuacji schizmy związanej z wyborem antypapieża Hipolita. Papież Poncjan wprowadził do liturgii: Confiteor – spowiadam się, Dominus vobiscum – Pan z wami oraz śpiew psalmuw. Synod rzymski pod przewodnictwem Poncjana potwierdził ekskomunikę filozofa i teologa greckiego Orygenesa ogłoszoną przez synody aleksandryjskie w 230 i 232. Cesarz Maksymilian Trak zerwał z tolerancją religijną i rozpoczął prześladowanie chrześcijan. Zesłał papieża Poncjana i antypapieża Hipolita wraz z innymi duchownymi na Sardynię. Papież Poncjan jako pierwszy abdykował – prawdopodobnie, aby umożliwić wybór swojego następcy. 28 września 235r. Co jest pierwszą dokładnie zapisaną datą w historii papiestwa w Katalogu Liberiusza z IV w. Pogodzony z Hipolitem zmarł w październiku 235r. Na skutek złych warunków i nieludzkiego traktowania. Ciało Poncjana i Hipolita zostały sprowadzone do Rzymu i pochowane przez papieża Fabiana. Ciało Poncjana pogrzebano w nowych biskupich katakumbach Kaliksa. W 1909 roku w katakumbach św. Kaliksta, w „krypcie papieży", znaleziono grób św. Poncjana z napisem: „Poncjan, biskup, męczennik." Kościół czci Poncjana razem z Hipolitem jako świętych w liturgii 13 sierpnia.

 

XIX. Św. Anterus r.235-236

Anterus był synem Romulusa. Papież Anterus rządził Kościołem kilka tygodni. Zmarł i został pochowany w Rzymie. Anterus był pierwszym papieżem, który został pochowany w kryptach papieskich w katakumbach św. Kaliksta. Kościół czci Anterusa jako świętego w liturgii 3 stycznia.

 

 

 

XX. Św. Fabian r.236-250

Św. Fabian, papież, męczennik pochodził z rodu Favia. Pontyfikat Fabiana był wolny od prześladowań chrześcijan. Fabian podzielił Rzym na siedem kościelnych okręgów, na czele każdego z nich umieścił diakona, którego w pracy wspierał subdiakoni i sześciu pomocników. Papież podjął na szeroką skalę prace budowlane na rzymskich cmentarzach, m.in. zakończył budowę krypty biskupiej w katakumbach Kaliksta. Papież Fabian nakazał sprowadzić z Sardynii ciała zmarłych – papież Poncjana i antypapieża Hipolita i pochował je ze czcią w Rzymie. Sprowadzenie ciał osób skazanych na śmierć, mogło być dokonane tylko za zgodą cesarza. Świadczyło to o wpływach, jakie miał papież Fabian na dworze cesarskim. Fabian osobiście wyświęcił Nowacjana przyszłego antypapieża. Papieża Fabiana, zamęczono w więzieniu w Rzymie za cesarza Decjusza (249 – 251), w wyniku wznowienia prześladowań chrześcijan. Fabiana pochowano najpierw w katakumbach św. Sebastiana po roku 1854, kiedy to odnaleziono płytę nagrobną z jego imieniem, tytułem i skrótem słów „męczennik” w języku greckim. Patron garncarzy Kościół czci Fabiana wraz z Sebastianem jako świętego w liturgii 20 stycznia. W IKONOGRAFII Święty jest przed­stawiany w papieskim stroju pontyfikalnym lub w kapie i tiarze. Czasami z gołębiem na głowic. Po­danie głosi, że Fabian zna­lazł się na zgromadzeniu kleru i ludu, które zwołano w celu wybrania nowego papieża po śmierci Anterosa. Niespodziewanie spoczął nad jego głową gołąb. Fakt ten odczytano jako widomy znak Boży i doko­nano wyboru. Jego atrybutami są: anioł z narzędzia­mi męki, krucyfiks, miecz, palma męczeńska.

 

XXI. Św. Korneliusz r.251-253

Korneliusz był synem Kastjusza z rodu Cornelia. Został wybrany na papieża dopiero w rok po śmierci fabiana ze względu na prześladowania przez cesarza Decjusza. W tym okresie zarządzali Kościołem wspólnie duchowni, których rzecznikiem był prezbiter Nowacjan. Gdy prześladowania ustały, wybór większości padł na Korneliusza, a nie jak się spodziewał Nowacjan na niego. Mniejszość gminy ogłosiła w tym czasie papieżem Nowacjana. Między papieżem Korneliuszem a antypapieżem Nowacjanem odżyła dyskusja na temat pokuty ludzi „upadłych”, lapsi. Synod rzymski w 251 potępił Nowacjana i wyłączył go ze wspólnoty kościelnej. Po raz pierwszy w historii Kościoła, Korneliusz wymienił wszystkie stopnie duchowieństwa rzymskiego. Kościół w Rzymie liczył : - 46 kapłanów - 7 diakonów - 7 subdiakonów - 42 akolitów - 52 egzorcystów - lektorów - ostiariuszy Gmina chrześcijańska w Rzymie liczyła wówczas, jak się przypuszcza, ok. 10 tysięcy wiernych. Po 12-letnim pontyfikacie, Korneliusz został zesłany przez cesarza Trebonaniusa Gallusa do Rzymu i pochowano w krypcie S. Lucina w katakumbach św. Kaliksta. Napis na grobie Koreneliusza jest pierwszym epitafium papieskim napisanym po łacinie. Kościół czci Korneliusza jako świętego w liturgii 16 września. W IKONOGRAFII św. Korneliusz przedstawiany jest w stroju papieskim z paliuszem, czasami w tiarze. Jego atrybutami są: korona w ręku, gałązka palmowa, miecz, róg, tiara.

 

XXII. Św. Lucjusz I r.253-254

Lucjusz był synem mieszczanina rzymskiego, Porfiriusza. Pontyfikat Lucjusza I, przypada na czas prześladowań chrześcijan. Lucjusz I w trakcie prześladowań chrześcijan, został wygnany przez cesarza Trebonaniusa Gallusa (251 – 253) do Centumcellae. Cesarz Walerian (253 – 260) przychylnie nastawiony do chrześcijan, pozwolił papieżowi Lucjuszowi I powrócić do Rzymu. Lucjusz I prowadził liberalną politykę w stosunku do odstępców od wiary, tzw. „upadłych”, co napotkało krytykę ze strony nowacjan. Lucjusz zmarł w Rzymie i został pochowany w kryptach papieskich w katakumbach św. Kaliksta. Kościół czci Lucjusza jako świętego w liturgii 4 marca.

 

XXIII. Św. Stefan I r.254-257

Stefan pochodził z rzymskiego rodu Julia. Za pontyfikatu Stefana I trwały spory w sprawie pokuty odstępców od wiary, „upadłych” – czy heretykom wracającym do Kościoła należy powtórnie udzielić chrztu. Papież Stefan I potępił i odrzucił uchwały synodów afrykańskich w Kartaginie w latach 255 i 256, które opowiedziały się za ponownym chrztem heretyków i schizmatyków. Nakazał traktować heretyków jako pokutników i zakazał im powtórnego chrztu. Uważał, że znaki sakramentalne działają mocą samego obrzędu ex opere operatio, bez względu na wiarę czy świętość udzielającego sakramentu i jest on ważny nawet wtedy, gdy udziela go osoba niegodna. Na tle sporu o powtórny chrzest heretyków doszło również do dyskusji na temat prymatu biskupa Rzymu w Kościele. Cyprian bp. Kartaginy (249 – 258) przypisywał biskupowi Rzymu tylko honorowe pierwszeństwo z tytułu działalności i śmierci Piotra na tym terenie, nie uznając jurysdykcyjnego zwierzchnictwa na cały Kościół. Papież Stefan I świadom swych szczególnych uprawnień nie podzielił poglądów Cypriana. Stefan I był pierwszym papieżem – biskupem Rzymu, który powoływał się na autorytet Piotra i wynikający z tego prymatu szczególny przywilej w Kościele na podstawie sukcesji po apostole Piotrze. Pozbawił urzędu dwóch biskupów hiszpańskich, którzy w czasie prześladowań zaparli się wiary. Stefan I zmarł i został pochowany w Rzymie w katakumbach św. Kaliksta przy Via Appia. Kościół czci Stefana I jako świętego w liturgii 2 sierpnia. Żywot świętego Stefana I, papieża i Męczennika. Był Stefan z rodu Rzymianinem i od młodych lat wiernym uczniem Chrystusowym. Dzielność jego ducha, wysokie wykształcenie i gorąca miłość Boga wyniosły go już w młodocianym wieku do godności Archidyakona Rzymskiego. Jako taki miał sobie oddany cały wydział ubogich; prócz tego ciążył na nim w czasie prześladowania chrześcijan obowiązek odwiedzania i pocieszania tych, którzy jęczeli w więzieniu lub też wystawieni byli na niebezpieczeństwo wyrzeczenia się wiary. Z położonego w sobie zaufania wywiązał się też Stefan jak najsumienniej. Chlubne to świadectwo oddaje mu Papież święty Lucyusz, który żegnając się przed swą śmiercią męczeńską z powierzoną sobie trzódką, wypowiedział życzenie, aby Archidyakona Stefana obrano jego zastępcą. Duchowieństwo za zgodnością ludu spełniło jednogłośnie jego życzenie, a Stefan wstąpił dnia 13 maja roku 254 na tron świętego Piotra. W czasie tym pofolgowało cokolwiek prześladowanie chrześcijan; natomiast różne odszczepieństwa zaczęły coraz groźniej głowę podnosić. W Afryce stanął kapłan Novatus na czele odpadłych, tj. chrześcijan, którzy w czasie prześladowania sromotnie wyparli się wiary, a teraz lekkomyślnie, tj. bez żalu i pokuty pragnęli być przyjętymi do Kościoła. W Rzymie natomiast wystąpił ambitny ksiądz Nowacyan z twierdzeniem, że grzech odpadłych jest zbyt wielkim, więc Kościołowi nie przysługuje władza wybaczenia tego grzechu i przyjęcia ich powtórnie na Swe łono; w Kartaginie znowu zaczął bałamucić lub Biskup Agrypin, głosząc naukę, że chrzest kacerski, tj. chrzest udzielony przez odszczepieńców, jest nieważnym i nie ma najmniejszego znaczenia. Wonczas podniósł Stefan głos pasterski i w piśmie wystosowanym do świętego Cypriana tak sprawę rozstrzygnął:, „Jeżeli kacerz się nawraca, nie godzi się zaprowadzać nowości, lecz według tradycji kłaść ręce na niego i wezwać go do pokuty”. Wszystkim protestującym przeciw temu wyrokowi zagroził wyklęciem z Kościoła, a powołując się zarazem na władzę Papieską i zdolność jej w wydawaniu wyroków, ocalił owczarnię Chrystusową od zgubnej schizmy. Wśród nieustannych tych trosk o dobro powszechnego Kościoła znalazł jeszcze w sobie tyle siły i czasu, aby wypełnić jak najsumienniej powinności ciążące na Biskupie rzymskim. Miewał on kazania, udzielał wiernym Sakramentów św., uczył i chrzcił pogan, a dla wszystkich udających się do niego o pomoc, miał radę i pociechę, jako też otwartą rękę i serce. Gdy cesarz Waleryan w roku 257 miecz skierował przeciw chrześcijanom, gorliwość Stefana nie tylko nie ostygła, ale się nawet podwoiła; gdzie tylko niebezpieczeństwo groziło, tam biegł, aby owieczki swoje zachęcić do wytrwałości i ufności w Bogu. Dowiedziawszy się cesarz o tych jego zabiegach, kazał go pojmać i zawieść do świątyni bożka Marsa z rozkazem, aby mu złożył ofiarę. Stefan wzniósłszy oczy i ręce do Nieba, rzekł: „Wszechmocny i jedyny Boże! w dowód Twej prawdziwości, skrusz, proszę Cię, tego bałwana”. Gdy słowa te wyrzekł, w oka mgnieniu zagrzmiało, piorun spada z Nieba, druzgocące posąg Marsa, a żołnierze i lud zgromadzony rozbiegają się w popłochu na wsze strony. Cudem tym wyswobodzony z rąk wrogów, przeczuwał jednak wkrótce śmierć męczeńską. Zstąpiwszy, przeto Stefan z chrześcijanami do katakumby św. Lucylli, postanowił Ojca niebieskiego uczcić po raz ostatni pamiątką ofiary świętego Syna Jego. Po Mszy świętej udzielił zebranym Komunii świętej, aby im dodać sił do zbliżającej się walki i w te słowa do nich przemówił: „Synaczkowie moi mili! Zjednoczeni z Chrystusem, pamiętajmy o słowach Jego: „Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, ale raczej bójcie się tego, który i duszę i ciało może zatracić do piekła”. (Mat.10, 28). Zaledwie jednak słów tych dokończył, dał się naraz słyszeć szczęk oręża, poczem gromada zbrojnego żołdactwa wkracza do katakumby i zabija świętego Stefana w gronie wiernych mu owieczek dnia 2 sierpnia 257r. Cesarz Henryk III przywiózł głowę jego do Spiry w roku 1047, gdzie i teraz ta św. Relikwia jest przedmiotem szczególnego nabożeństwa. Reszta szczątek tego Męczennika znajduje się w kościele świętego Stefana, w mieście włoskim Pizie.

 

XXIV. Św. Sykstus II r.257-258

Papież Sykstus II pochodził z Aten, był synem filozofa, poparł stanowisko swoich poprzedników w sprawie powtórnego chrztu heretyków, jednakże przyjął równocześnie istnienie praktyk powtórnego chrztu w Kościołach wschodnich. Za pontyfikatu Sykstusa II cesarz Walerian (253 – 260) rozpoczął prześladowanie chrześcijan. Papież Sykstus II został schwytany wraz z czterema diakonami: Januarym, Magnuscm, Felicysym i Agapit w trakcie odprawiania Mszy św. na cmentarzu Pretekstata i natychmiast ścięty na swoim biskupim krześle. Papież Sykstus II został pochowany w Rzymie w krypcie papieskiej w katakumbach św. Kaliksta. Imię św. Sykstusa wymienia się w Kanonie rzymskim. Kościół czci Sykstusa jako świętego męczennika w liturgii 7 sierpnia. W ikonografii św. Sykstus przed­stawiany jest w papieskich szatach, w ornacie, paliuszu i prostej tiarze. Jego atrybutami są: miecz, moneta w dłoni, palma, pastorał z podwójnym krzyżem, sakiewka, sakiewka na księdze.

 

XXV. Św. Dionizy r.260-268

Pochodzenie Dionizego nie jest znane, prawdopodobnie był Grekiem. Dionizy wskutek prześladowań chrześcijan został wybrany na papieża dopiero w dwa lata po śmierci Sykstusa II. Papież Dionizy w roku 260 zwołał synod w Rzymie w celu zbadania sprawy sabelianów, potępił błędne doktryny. Papież Dionizy zajmował się reorganizacją gminy rzymskiej, wyznaczył cmentarze dla poszczególnych parafii i ustalił nowy podział administracyjny w obrębie metropolii. Papież udzielił wsparcia duchowego i materialnego mieszkańcom Cezarei Kapadockiej prześladowanym przez Scytów przeznaczając duże sumy pieniędzy na wykup chrześcijan z niewoli. Dionizy zmarł w Rzymie i został pochowany w krypcie papieży w katakumbach św. Kaliksta. Kościół czci Dionizego jako świętego w liturgii 26 grudnia.

 

XXVI. Św. Feliks I r.269-274

Feliks był synem rzymskiego mieszczanina Konstantyna. Tradycja chrześcijańska przypisuje Feliksowi I usankcjonowanie zwyczaju odprawiania Mszy św. na grobach męczenników i wymieniania ich w kanonie Mszy św. List od biskupów z synodu w Antiochii skierowany do papieża Dionizego, który potępił poglądy Pawła z Samosady, biskupa Antiochi za błędy trynitarskie i zawiadamiał o złożeniu go z urzędu miejscowego biskupa i wyborze na jego miejsce Domnusa I dotarł di rąk nowego papieża Feliksa I, który przyczynił się do usunięcia Pawła z Samosaty. Pawła z Samosaty okupował budynki kościelne w Antiochii aż do czasu, gdy cesarz Aurelin (270 – 275) rozkazał go uwięzić i przekazać okupowane kościoły tym, którzy utrzymują kontakt z biskupami Italii i Rzymem. Fakt ten podkreślił szczególną rolę Biskupa Rzymu w Kościele. Feliks I zmarł w Rzymie i został pochowany w krypcie papieskiej w katakumbach św. Kaliksta. Kościół czci Feliksa I jako świętego w liturgii 30 maja.

 

XXVII. Św. Eutychian r.275-283

Eutychian był synem Marynusa, pochodził z Lurii w Toskanii. Nie zachowały się wiarygodne informacje na temat działalności Eutychiana. Jego pontyfikat przypadł na okres pokoju między prześladowaniami cesarza Waleriana (253 – 260), a prześladowaniami cesarza Dioklecjana (284 – 305). Eutychian zmarł w rzymie i jako ostatni z papieży został pochowany w papieskich kryptach w katakumbach św. Kaliksta. Kościół czci Eutychiana jako świętego w liturgii 7 grudnia.

 

 

XXVIII. Św. Gajusz r.283-296

Gajus był synem Kajusa. Gajus wyznaczył diakonów do administrowania siedmioma okręgami w Rzymie. Ufundował kościół Gajusza w pobliżu Kwirynału. Za jego pontyfikatu jeszcze nie rozpoczęły się prześladowania chrześcijan przez współ rządzących cesarzy Dioklecjana (284 – 305) i Maksymiana (286 – 307 i 307 – 308) . Gajus zmarł w Rzymie i został pochowany w katakumbach św. Kaliksta. Papież Urban VIII w 1631r. przeniósł szczątki Gajusa do kościoła św. Gajusa. Kościół czci Gajusa jako świętego w liturgii 22 kwietnia.

 

XXIX. Św. Marcelin r.296-304

Za panowania cesarza rzymskiego Dyoklecyana szerzyło się ogromnie prześladowanie Kościoła Bożego. Naówczas nauka Chrystusa tak się była przyjęła pomiędzy ludnością, że poganie, a szczególniej kapłani pogańscy, lękając się własnego upadku, zdołali wmówić w Dyoklecyana, iż chrześcijanie są jego największymi nieprzyjaciółmi. Cesarz uległ tym namowom i rozkazał tępić chrześcijan, gdziekolwiek ich znaleziono. Tak, więc przez dni trzydzieści zabijano w państwie rzymskim i w dalszych krajach, gdzie tylko władza Dyoklecyana sięgają, po siedemnaście i więcej tysięcy chrześcijan. Nie oszczędzano nikogo, byle tylko wpadł w podejrzenie, że jest chrześcijaninem, tak, iż miasta niektóre zupełnie opustoszały. W czasie tym okropnym dla chrześcijan umarł Papież Gajus, słowiańskiego rodu, z Dalmacyi pochodzący, krewny Dyoklecyana cesarza. Po nim objął tron Papieski Marcelin, Rzymianin z ojca Projekta. Gdy Dyoklecyanowi doniesiono o Marcelinie, jako chrześcijaninie i jako mężu, wywierającym wielkie wpływy na współwyznawców, nie chciał wierzyć i postanowił sam się przekonać o prawdziwości tego doniesienia. Podburzony jeszcze namowami Urbana, najwyższego kapłana pogańskiego, kazał Dyoklecyan Marcelina pojmać i prośbami, obietnicami, a w końcu postrachem wymógł na nim, że tenże udał się z cesarzem do świątyni Westy i Izydy i tam własną ręką posypał kadzidło na tlejące ognisko na ofiarę bogom. Wstępu tego do świątyni pogańskiej dostrzegło kilku kapłanów i Dyoklecyanów chrześcijańskich; przelękli się i od progu nawróciwszy, pobiegli do swoich, by im oznajmić ten smutny upadek Marcelina. Wielu chrześcijan zebrało się przed świątynią i jawnem się stało, iż Dyoklecyan kładł na Marcelina drogą szatę, oświadczając mu swoją przyjaźń. Zasmucił się wielce z tego wszystek Kościół Boży, iż najwyższy pasterz chrześcijan tak nisko upadł w ich oczach, czyniąc, od czego poprzednio sam współwyznawców odwodził, i wielu Męczenników Wierze świętej pozyskał, a do mężnej śmierci za Chrystusa doprowadzał. Wszystko tedy duchowieństwo chrześcijańskie zebrało się na Synod w Sennuessie, w Kampanii. Tam sto ośdziesięciu Biskupów radziło nad sprawą Kościoła Bożego, a głównie nad złożeniem z urzędu Marcelina. Dowiedział się o tem Marcelin, a natchniony Duchem świętym, sercem skruszonem począł ciężko żałować grzechu swego; przywdział włosienicę, w żalu wielkim i pokorze poszedł sam do Sennuessy do owych zebranych Biskupów, gdzie wyznał błąd swój i upadek i oddał się pod sąd i ukaranie. Oni zgodnie mu wszyscy odpowiedzieli: „Sam się osądź i sam się karz, najwyższy kapłanie, ustami własnymi potępiony, własnemi też usprawiedliwiony będziesz. Najwyższa Stolica od nikogo sądzoną być nie może.” Tedy Marcelin sam się potępił, mówiąc: „Odsądzam się od kapłaństwa, którego nie jestem już godzien, a zaklinam wszystkich, by, gdy umrę, ciała mego nie pochowali, albowiem niegodne jest, by w ziemi leżało.” Naówczas Biskupi mu rzekli „Piotr święty, przodek twój, także upadł, a jednak go żaden Apostoł nie potępił, ale łzami i pokutą dostąpił zmiłowania Pańskiego.” Tymi szlachetnymi i godnymi Biskupów słowy, Marcelin na duchu pokrzepiony, powrócił zupełnie nawrócony do Rzymu, gdzie miał zaraz sposobność naprawić grzech, który był popełnić. Udał się do cesarza Dyoklecyana, rzucił mu pod nogi ową drogą szatę, w którą go tenże był ubrał, żalił sie potem przed nim na ów grzech, który za jego namową był popełnił, ofiarując bogom, a jerdnocześnie sławił przed nim Chrystusa, jako Boga prawego. Dyoklecyan, rozgniewany tą zuchwałością Marcelina, nakazał go wziąć na długie męki, a potem ściąć. Rozkaz Dyoklecyana wykonano i wzięto Marcelina na męki. Z nim razem ponieśli śmierć chrześcijanie: Klaudyusz, Cyryneusz i Antoninus, a prowadził ich Marcelus, kapłan, który po Marcelinie na Papiestwo wstąpił. Tego Marcelin uprosił, aby ciała jego nie pochował gdyż sądził, iż za ono zaparcie się Chrystusa niegodnym jest pogrzebu. Tak tedy za Chrystusa Marcelin krew przelawszy, upadek swój nagrodził, w krwi dla Chrystusa obmył zmazaną szatę swego sumienia i stał się miłym Bogu i godnym korony męczeńskiej. Ciało jego przez trzydzieści dni niepochowane leżało, albowiem żaden chrześcijanin z powodu owej prośby pochować go ni chciał. Potem Piotr święty ukazał się we śnie Marcelusowi, następcy na papiestwo i pytał go, czemu ciała poprzednika tak długo nie chowa, na co mu tenże odpowiedział: „Boję się klątwy jego, którą rzucił na wszystkich, którzyby ciało jego pochować chcieli.” Święty Piotr rzekł: „Nie pamiętasz, co napisano: „Kto się poniża, podwyższon będzie; idźże, a pogrzeb go i połóż wedle mnie.” Co też Marcelus niezwłocznie uczynił? Rządził Kościołem Marcelinus przez lat dziewięć na chwałę Bogu nieśmiertelnemu, którego sławią Święci po wszystkie wieki.

 

XXX. Św. Marceli I r.306-309

Marceli był synem Benedykta. Marceli jako archiprezbiter odgrywał kluczową rolę w Kościele po śmierci papieża Marcelina, kiedy to przez trzy i pół roku na skutek prześladowań chrześcijan nie wybierano nowego biskupa Rzymu. W czasie pontyfikatu Marcelina I trwały prześladowania chrześcijan i wielu kapłanów straciło życie. Papież Marceli I w sprawach religijnych był rygorystą. Przyjmował na nowo do wspólnoty Kościoła zapierających się swej wiary chrześcijan, pod warunkiem odbycia pokuty. Większość wspólnoty Kościoła rzymskiego wypowiedziała posłuszeństwo Marcelemu I, gdyż doszło do rozbieżności w sprawie prawa do cofania lub przedłużania pokuty we wspólnotach. Doszło do przelewu krwi i cesarz Maksencjusz (ok. 279 – 312) oskarżył papieża Marcelina I o wywołanie publicznych niepokojów. Obito go rózgami, a następnie zesłano na wygnanie, gdzie umarł w nędzy Patron Raciborza oraz stajennych. Według panującej opowieści, w dzień Świętego -16 stycznia 1241 roku - Tatarzy obiegli miasto Raci­bórz. Wówczas pojawił się na obłokach św. Marceli. Oddziały przelękły się tego niezwykłego widoku i odstąpiły od miasta. Wdzięczni mieszkańcy ufun­dowali figurę Papieża w kaplicy i na miejskim placu Marcelin I zmarł na wygnaniu, jego ciało sprowadzono do Rzymu i pochowano na cmentarzu św. Pryscylli przy Via Salaria. Kościół czci Marcelego I jako świętego w liturgii 16 stycznia. W IKONOGRAFII św. Marceli przed­stawiany jest w stroju papieskim. Jego atrybutami są: dyscyplina, konie przy żłobie, osioł.

 

XXXI. Św. Euzebiusz r.310

Euzebiusz był lekarzem i kapłanem i synem lekarza z Kalabrii. Papież Euzebiusz przyjmował do wspólnoty kościelnej lapsi – „upadłych” w czasie prześladowań, a którzy odbyli pokutę. Wywoływało to sprzeciw niektórych chrześcijan w tym Herakliusza, który pełnił rolę przywódczą w grupie chrześcijan przeciwnych papieżowi. W spór między chrześcijanami wmieszał się cesarz Maksencjusz i skazał papieża Euzebiusza i Herakliusza na wygnanie na Sycylię. Euzebiusz zmarł na Sycylii, jego ciało sprowadzono do Rzymu i pochowano w katakumbach św. Kaliksta. Kościół czci Euzebiusza jako świętego w liturgii 17 sierpnia.

 

XXXII. Św. Milcjades r.310/311-314

Po śmierci Euzebiusza sediswakancja trwała kilka lat zanim wybrano nowego następcę na stolicę Piotrową, papieża Milcjadesa. Za pontyfikatu Milcjadesa nastąpiła radykalna zmiana w sytuacji politycznej kościoła. Edykt tolerancyjny wydany przez cesarza Konstantyna I Wielkiego zwany edyktem mediolańskim w lutym 313r., zahamował prześladowanie chrześcijan, chrześcijaństwo zostało uznane za pełnoprawną religię w państwie rzymskim, Kościołowi zwrócono dobra i budynki kościelne skonfiskowane za czasów prześladowań. Kościół był równouprawniony z pozostałymi religiami i mógł budować Kościoły. Niedzielę uznano za państwowy dzień odpoczynku. Papież Milcjades otrzymał od Konstantyna I Wielkiego Pałac Laterański cesarzowej Faustyny na Monte Celio, który stał się rezydencją papieży. Za pontyfikatu Milcjadesa nastąpił rozłam w Kościele afrykańskim na tle ważności udzielanych sakramentów w zależności od moralnego poziomu szafarza a nie z mocy samego sakramentu. Na czele oponentów stanął biskup Kartaginy Donat (stąd nazwa schizmy – donatyzm). O roztrzygnięcie sporu zwrócono się do cesarza Konstantyna I Wielkiego. Cesarz powierzył rozstrzygnięcie sporu papieżowi, prosząc – aby poinformowano go o podjętych decyzjach. Był to pierwszy list cesarza rzymskiego do papieża. Papież Milcjades zwołał synod do Rzymu 2 października 313r. w pałacu laterańskim. Na synodzie potępiono i ekskomunikowano Donata. Z teologicznego punktu widzenia synodu działanie sakramentu było niezależne od moralnego stanu jego szafarza. Milcjades zmarł w Rzymie i został pochowany w katakumbach św. Kaliksta przy Via Appia. Kościół czci Milcjadesa jako świętego w liturgii 10 grudnia.

 

XXXIII. Św. Sylwester I r.314-335

Sylwester był synem Rufina. Pontyfikat papieża Sylwestra I przypadł na lata panowania cesarza Konstantyna I Wielkiego. Religia chrześcijańska stała się instrumentem polityki wewnętrznej państwa-cezaropapizm. Duchowieństwo chrześcijańskie zwolniono od pełnienia publicznych funkcji pozakościelnych, decyzje sądów biskupich obowiązywały chrześcijan w poszczególnych okręgach, niedzielę, uznano oficjalnie za święto państwowe. W 330 r. Cesarz Konstantyn I Wielki założył nową stolicę, nazwaną Konstantynopolem. Cesarz zwołał sobór do Nicei w Azji Mniejszej (I Sobór Powszechny, 20 maja – 25 sierpnia 325 r.). Ogłoszono dogmat o boskości Syna i Jego równości z Ojcem. Ułożono nicejskie wyznanie wiary Wieżę w jednego Boga odmawiane w liturgii mszalnej do dzisiaj. Ujednolicono obchodzenie świąt Wielkanocy w całym Kościele. Ogłoszono 20 kanonów prawa kościelnego, które obejmowały uprawnienia jurysdykcyjne biskupów Rzymu, oraz określały sposób wybierania biskupów. Za czasów Sylwestra I powstały liczne fundacje kościelne w Rzymie i okolicy. Wybudowano kilka kościołów. Rola Konstantyna I Wielkiego w Kościele była decydująca upiększył wiele kościołów, między innymi Bazylikę św. Piotra i św. Pawła za Murami. Dzisiaj imię papieża Sylwestra wiąże się z tradycją nocy sylwestrowej i orderem papieskim. Sylwester I zmarł w Rzymie i został pochowany na cmentarzu św. Pryscylli przy Via Salaria. Kościół czci Sylwestra I jako świętego w liturgii 31 grudnia. IKONOGRAFIA przedstawia św. Syl­westra w papieskim stroju pontyfikalnym lub jako papieża w tiarze i czerwonym płaszczu. Jego atry­butami są: kościół, księga, trzyramienny krzyż, paliusz, tiara, wąż z książką, smok u stóp.

 

XXXIV. Św. Marek r.336

Marek był synem Pryscusa. Papież Marek wydał dekret stwierdzający, że biskup Rzymu ma być konsekrowany przez biskupa Ostii. Św. Augustyn wspomina, że biskup Rzymu miał być konsekrowany przez trzech biskupów, z których pierwszym był biskup Ostti. Papież Marek ufundował dwa kościoły, kościół S. Marco, powstały z domu papieża, a w epoce renesansu włączony do Palazzo Venezia. Drugim kościołem była bazylika na cmentarzu S. Balbina przy Via Ardeatina, gdzie pochowano zaraz po śmierci papieża Marka. Zwłoki Marka przeniesiono do kościoła S. Marco. Kościół czci Marka jako świętego w liturgii 7 października.

 

XXXV. Św. Juliusz I r.337-352

Juliusz I był synem Rustykusa. Po czterech miesiącach sediswakancji wybrano nowego biskupa Rzymu, Juliusz I. Podczas pontyfikatu Juliusza I zmarł cesarz Konstantyn I Wielki co zakończyło jedność cesarstwa i jedność polityki wobec papieża. Nastąpił podział cesarstwa i podział kościoła na wschodni i zachodni. Kościół zachodni popierał nicejskie wyznanie wiary, a wschodni kościół wyznanie ariańskie. Doszło do zatargu między biskupami obu wyznań wiary. Juliusz I wystosował list do biskupów Wschodu, w którym przy[pomniał o autorytecie i prymacie stolicy rzymskiej, do której należało się zwracać o rozstrzygnięcie sporów. Pragnął załagodzić spory między biskupami Wschodu i Zachodu. Zwołał synod ekumeniczny do Sadyki – dzisiejsza Sofia w 343 r. Synod w Sardyce ogłosił szereg praw odnoszących się do zwierzchniej władzy biskupa rzymskiego i stworzył możliwość złożonemu z urzędu biskupowi odwołanie się do biskupa rzymskiego, który miał potwierdzić wyrok lub zarządzić nowe dochodzenie. W przypadku ponownego odwołania się pokrzywdzonego biskupa zagwarantowano papieżowi głos ostateczny. Juliuszowi I przypisuje się wydanie dekretów o archiwum i kancelarii w Kościele rzymskim, na wzór ówczesnego cesarstwa. Po raz pierwszy za pontyfikatu Juliusza I wspomina się o urzędzie primicerius notariorum, czyli starszego notariuszy Kościoła. Papież Juliusz I zbudował dwa kościoły : bazylikę Juliana Apostali i S. Maria in Trastevere, jak również salę przyjęć w pałacu laterańskim. Juliusz I zmarł w Rzymie i został pochowany na cmentarzu Kalepodiusza przy Via Aurelia. Kościół czci Juliusza I jako świętego w liturgii 12 kwietnia. W IKONOGRAFII św. Juliusz I papież jest ukazywany z kościołem lub rulonem pergaminu w dłoni.

 

XXXVI. Liberiusz r.352-366

Liberiusz był synem Augusta. Pontyfikat Liberiusza przypadł w czasie, gdy arianie zyskali poparcie cesarza Konstancjusza II (337 – 361). Cesarz Konstancjusz II chciał narzucić swoje ariańskie poglądy wszystkim biskupom. Ci którzy nie podporządkowali się woli cesarza zostali skazani na banicję. Papież Liberiusz nie podporządkował się cesarzowi, a nadto domagał się powrotu wygnanych biskupów. Cesarz Konstancjusz II skazał papieża na wygnanie do Berei w Tracji. Po wywiezieniu Liberiusza z Rzymu, arianie dokonali wyboru nowego papieża – diakona Feliksa. W 357 r. Papież Liberiusz po kompromisowym uznaniu ariańskiego wyznania wiary, że Syn Boży jest podobnej natury co Ojciec, otrzymał od Konstancjusza II pozwolenie na powrót do Rzymu pod warunkiem, że będzie rządził Kościołem wspólnie a antypapieżem Feliksem II. Papież wrócił do Rzymu w 358 r. Gdzie mieszkańcy miasta wiwatowali na jego cześć, wykrzykując: „Jeden Bóg, jeden Chrystus, jeden biskup”. Papież zajął pałac na Lateranie, a Feliks II opuścił miasto. Cesarz Konstancjusz II nie zrezygnował z narzucania ariańskich poglądów całemu Kościołowi. Zwołał synody do Seleucji i Rimoni, gdzie ariańscy biskupi przygotowali nową formułę wiary, żądając jej uznania przez papieża. Liberiusz odmówił, a śmierć cesarza Konstancjusza II w 361 r. umożliwiła papieżowi podjęcie działań dla obrony otodoksji nicejskiej. Liberiusz wybudował na Eskwilinie bazylikę ku czci Matki Bożej, S. Maria Maggiore. Za pontyfikatu Liberiusza powstał kalendarz rzymski Chronograf (3564) zawierający wykaz cesarzy, konsulów, papieży, męczenników. Liberiusz zmarł w Rzymie i został pochowany w katakumbach św. Priscilli.

 

XXXVII. Św. Damazy I r.366-384

Damazy urodzony ok. 305 r. w Rzymie był synem Antoniusza pochodzenia hiszpańskiego. Za pontyfikatu Liberiusza był diakonem i prezbiterem i wraz z nim udał się na wygnanie. Po powrocie do Rzymu Damazy poparł antypapieża Feliksa II. Śmierć Liberiusza spowodowała krwawe zmagania o godność papieską. Grupa zwolenników Liberiusza zgromadziła się w bazylice Juliańskiej wybierając i konsekrując – diakona Ursyna. Większość kapłanów i laikatu, opowiedziała się za Damazym. Doszło do krwawych walk, Damazy zajął bazylikę na Lateranie i został konsekrowany. Synod rzymski zwołany w 378 r. zwrócił się z prośbą do cesarza Gracjana (375 – 383) by państwo udzieliło pomocy biskupom w wykonywaniu wyroków kościelnych w Rzymie i Italii. Cesarz wyraził zgodę oraz uznał zwierzchność sądowniczą biskupa Rzymu i odpowiedzialność biskupów tylko przed kolegium biskupów, a nie przed władzą świecką. Dekret cesarski nie uwolnił jednak papieża od jurysdykcji cesarza w przypadku przestępstw kryminalnych. Synod wypowiedział się za wolnym wyborem papieża, z tym że cesarz zastrzegł sobie prawo zatwierdzania wyboru. Damazy I był pierwszym papieżem, który nazwał biskupstwo rzymskie Stolicą Apostolską. Rozwinął kancelarię papieską i przeprowadził reformy w liturgii – za jego pontyfikatu łacina stała się głównym językiem liturgii rzymskiej. Zlecił Hieronimowi rewizję łacińskiego tekstu Pisma św. i ustalenie kanonu ksiąg biblijnych. Hieronim przez trzydzieści lat pracował nad łacińskim tłumaczeniem Pisma św. Biblia zw. Wulgatą, stała się urzędowym tekstem Kościoła. Damazy I doprowadził do ogłoszenia edyktu Gracjana 28 lutego 380 r., który według nicejskiego wyznania wiary uczynił chrześcijaństwo religią państwową. Równocześnie cesarze zwalczali kulty pogańskie. Sobór w Konstantynopolu – II Sobór Powszechny, postanowił, że biskup Konstantynopola jako stolicy cesarskiej posiada pierwszeństwo honorowe (bez jurysdykcji) zaraz po biskupie Rzymu, ponieważ Konstantynopol jest „Nowym Rzymem”. Damazy I nie zaakceptował postanowień soboru. Synod rzymski w 382 r. ogłosił oficjalnie prymat biskupa Rzymu, opierając się na prawie sukcesji począwszy od św. Piotra. Rozpoczął działalność Zakon Bazylianów założony przez św. Bazylego Wielkiego (331 – 379). Damazy I zmarł 11 grudnia 384 r.w Rzymie i został pochowany początkowo w kościele przez siebie zbudowanym przy Via Ardeatina a następnie jego szczątki przeniesiono do kościoła S.Lorenzo in Damaso. Kościół czci Damazego jako świętego w liturgii 11 grudnia. W IKONOGRAFII św. Damazy przedstawiany jest w ornacie, z tiarą i pastorałem. Czasami jako papież spoczywający na tronie. Jego atrybutami są: książka, pastorał i pierścień z diamentem, będącym aluzją do jego imienia - „adamas" (diament).

 

XXXVIII.  Św. Syrycjusz r.384-399

Syryscjusz był synem mieszczanina Tyburcjusza. Syrycjusz za pontyfikatu Liberiusza był lektorem a potem diakonem. Został wybrany jednomyślnie i zatwierdzony przez cesarza Walentyniana II (375 – 392) na papieża. Syrycjusz został wybrany mimo kontrkandyturu Hieronima i powtórnie ubiegajacego się o tę godność antypapieża Ursyna. Syrycjusz pisał listy wzorowane na rozporządzeniach cesarskich, pisane w formie dekretów. Listy papieskie zawierały polecenia i zakazy bez ich uzasadnienia. Papież Syrycjusz nakazywał dokonanie konsekracji biskupa w obecności większej liczby biskupów, a nie tylko jednego konsekratora. Syrycjusz stworzył zalążek wikariatu papieskiego w Salonikach. Pontyfikat Syrycjusza zakłóciła herezja pryscylianów, odrzucająca dziewictwo Najświętszej Maryi Panny. W 390 r. papież poświęcił w Rzymie bazylikę św. Pawła za Murami. Za pontyfikatu Syrycjusza zmarł św. Marcin z Tours w 397 r. Syrycjusz zmarł w Rzymie i został pochowany w bazylice S. Silvestro w pobliżu cmentarza św. Priscilli. Kościół czci Syrycjusza jako świętego w liturgii 26 listopada.

 

XXXIX. Św. Anastazy I r.399-401

Anastazy był synem kapłana Maksymusa. W czasie sprawowania pontyfikatu zajmował się kwestiami prawowierności poglądów Orygenesa. Papież Anastazy I, nawoływał biskupów afrykańskich zebranych na synodzie w Kartaginie 401 r. do walki przeciwko donatyzmowi i zabraniał nawracającym się kapłanom donatystom zajmować wyższe stanowiska w Kościele. Papież Anastazy I w liturgii polecił czytać Ewangelię w postawie stojącej z pochyloną głową. Szczególną troską otoczył Kościół afrykański. Zmarł 19 grudnia 401 roku. Św. Augustyn nazwał go „mężem apostolskiej gorliwości". Anastazy I zmarł w Rzymie i został pochowany na cmentarzu Poncjana przy Via Portuensis. Kościół czci Anastazego jako świętego w liturgii 19 grudnia. W IKONOGRAFII przedstawia się św. Anastazego w papieskim stroju pontyfikalnym. Jego atrybutem jest księga.

 

XL. Św. Innocenty I r.401-417

Innocenty, urodzony w Albano koło Rzymu, był synem papieża Anastazego I za jego pontyfikatu był diakonem w Rzymie. Papież Innocenty I żądał, by uważano za obowiązujące zarządzenia Kościoła rzymskiego oraz, by wszystkie najważniejsze sprawy przekazywano do rozważenia papieżowi. Innocenty I rozstrzygnął sprawy związane z dyscypliną kościelną i liturgią. Zajmował się bierzmowaniem, którego udzielać mogli tylko biskupi. Zakazał zawierania małżeństw biskupom, kapłanom i diakonom, lecz zgadzał się na to, by można je było zawierać przed wstąpieniem do stanu duchownego. Podkreślał znaczenie Stolicy Apostolskiej, jak również zalecał wprowadzenie liturgii rzymskiej w kościołach na znak jedności z następcami św. Piotra. Papież Innocenty I zwalczał pelagianizm i przejawy pogaństwa. Za pontyfikatu Innocentego I – odbyły się ostatnie walki gladiatorów w amfiteatrze Tytusa – nastąpiło złupienie Rzymu przez Wizygotów pod wodzą Alaryka (392 – 410). Innocenty I zmarł w Rzymie i został pochowany na cmentarzu Poncjana przy Via Portuensis. Kościół czci Innocenty I jako świętego w liturgii 28 lipca.

 

XLI. Św. Zozym r.417-418

Zozym był synem Abrahama. Został wybrany na papieża dzięki biskupowi Arles Patroclusowi (412 – 426). Pierwszym aktem wydanym przez papieża Zozyma było nadanie Patroclusowi wikariatu apostolskiego obejmującego całą Galię. Papież Zozym w dobrej wierze interweniował w obronie pelagian dopóki cesarz Honoriusz nie skazał „burzycieli pokoju” na banicję. W Rzymie część duchowieństwa wystąpiła przeciwko papieżowi Zozymowi i odwołała się do cesarza. Zozym zmarł w Rzymie i został pochowany w bazylice S. Lorenzo fuori le Mura przy drodze do Tivoli. Zozym był pierwszym świętym papieżem, którego pamięci Kościół nie uczcił w liturgii. Obecnie Kościół czci Zozyma jako świętego w liturgii 26 grudnia.

 

XLII. Św. Bonifacy I r.418-422

Bonifacy był synem kapłana Jocundusa. Po śmierci papieża Zozyma Partia diakonów 27 grudnia 418 r. wybrała na Lateranie jego następcę – archidiakona Eulaliusza. Następnego dnia prezbiterzy wraz z ludem dokonali w bazylice S. Teodora elekcji kapłana Bonifacego. Obaj kandydaci zostali konsekrowani 29 grudnia, Bonifacy I w kościele San Marcello w obecności dziewięciu biskupów, Eulaliusz na Lateranie. Bonifacy I objął bazylikę św. Piotra, ponieważ Lateran był w rękach Eulaliusza. Ceszrz Honoriusz (393 – 423) postanowił zwołać synod w Spoleto aby rozstrzygnąć ostatecznie o przyznaniu jednemu z nich godności biskupa Rzymu. Eulaliusz wbrew zakazom cesarza zajął Lateran i wywołał rozruchy. Cesarz w tej sytuacji zatwierdził Bonifacego I na biskupa Rzymu a wypędził Eulaliusza. Obawy przed powstaniem następnej schizmy skłoniły Bonifacego I do wystosowania prośby do cesarza o wydanie edyktu stanowiącego, że w razie podwójnej elekcji papieża władza cesarska usunie obu kandydatów, nakaże nową elekcję i uzna tylko jednomyślny wybór osoby moralnie bez zarzutu. Bonifacy I wystąpił w obronie praw biskupa Rzymu gdy bizantyjski cesarz Teodozjusz II (408 – 450) wydał edykt oddający lirię w jurysdykcję kościelną patriarsze Konstantynopola. Bonifacy I zmarł w Rzymie i został pochowany w kaplicy, którą zbudował na cmentarzu św. Felicyty przy Via Salaria. Kościół czci Bonifacego I jako świętego w liturgii 4 września.

 

XLIII. Św. Celestyn I r.422-432

Celestyn był synem Pryskusa, urodził się w Kampanii. Po śmierci Bonifacego I, papieżem został wybrany Celestyn I. Za pntyfikatu Celestyn I wzmogły się rozbieżności doktrynalne w kościele. Rozważano zagadnienie wzajemnego stosunku pierwiastka boskiego i ludzkiego w osobie Zbawiciela. Celestyn I potępił na synodzie rzymskim 10 sierpnia 430 r. Nestoriusza, głoszącego że w Chrystusie istniały obok siebie dwie natury: boska i ludzka. Chrystus-człowiek, zrodzony z Maryi, był tylko wybranym naczyniem, w którym zamieszkał Logos – Bóg. Jeżeli Chrystus nie był Bogiem to Maryja nie powinna być nazywana Matką Boga Theotokos, tylko Matką Chrystusa Christotokos. Cesarz bizantyjski Teodozjusz II (408 – 450) zwołał na prośbę Nestoriusza w 431 sobór do Efezu – III Sobór Powszechny. Sobur ogłosił dogmat o Bożym Macierzyństwie Najświętszej Maryi Panny Theotokos nadał Maryi tytuł Bogurodzicy, a następnie powtórzył uchwały doktrynalne Soboru Nicejskiego I – Syn współistotny Ojcu. Sobór potępił nauki Nestoriusza, pozbawił go urzędu wykluczając z kapłaństwa. Papież Celestyn I chcąc zapobiec szerzeniu się pelagianizmu wyświęcił swego diakona Palladiusza na pierwszego biskupa Irlandii. Za pontyfikatu Celestyn I został naprawiony kościół S. Maria in Trastevere zniszczony przez Wizygotów. Rozpoczęto budowę kościoła S. Sabina na Awentynie. Celestyn I zmarł w Rzymie i został pochowany na cmentarzu św. Priscilli przy Via Salaria w pobliżu bazyliki św. Sylwestra. Kościół czci Celestyna I jako świętego w liturgii 6 kwietnia.

 

XLIV. Św. Sykstus III r.432-440

Sykstus był synem Sykstusa. Pochodził z rzymskiego rodu Colonna. Po śmierci Celestyn I został wybrany na papieża. Podczas pontyfikatu Sykstusa III panowały przyjazne stosunki między Rzymem, Konstantynopolem i Aleksandrią. Trwały dogmatyczne spory z arianami, semiarianami, pelagianami i semipelagianami. Sykstus III ufundował w Rzymie klasztor S. Sebastiano przy Via Appia, rozbudował baptysterium na Lateranie, które w pierwszym kształcie przetrwało do dzisiaj. Przeprowadził całkowitą renowację i rekonstrukcję, oraz ozdobił wspaniałymi mozaikami bazylikę S. Maria Maggiore poświęcając ją Dziewicy Maryi, Matce Boga (Theotokos), nakazał rozbudowę bazyliki S. Lorenzo Fuori le Mura, dla której cesarz Walentynian III ofiarował kosztowne srebra i złote ornamenty. Sykstus III w krypcie papieskiej katakumb św. Kaliksta umieścił inskrypcję zawierającą listę biskupów i męczenników tam pochowanych. Papież Sykstus III zmarł w Rzymie i został pochowany w kościele S. Lorenzo fuori le Mura. Kościół czci Sykstusa III jako świętego w liturgii 28 marca.

 

XLV. Św. Leon I Wielki r.440-461

Leon urodzony około 4000 roku w Tuscji lub Rzymie, był synem Kwityniana. W czasie pontyfikatu Celestyna I był archidiakonem Kościoła rzymskiego. Po śmierci Sykstusa III, został wybrany na papieża, gdy nie było go w Rzymie, przebywał, bowiem z misją dyplomatyczną powierzoną mu przez dwór cesarski. Po powrocie do Rzymu otrzymał sakrę 29 września. Papież Leon I głosił uniwersalność kapłaństwa Chrystusa, którego reprezentuje biskup Rzymu, zajmujący miejsce św. Piotra. Chrystus dał Piotrowi – papieżowi władzę i prawo, które obowiązuje w całym Kościele. Leon I widział uosobienie funkcji Piotra w osobie papieża jako zastępcy Piotra, dlatego zobowiązał wszystkich kapłanów do głoszenia kazań i sam je wygłaszał. Leon I potępiał poglądy manichejskie, monofizytyzm i pelagianizm. Wprowadził zasadę liturgicznej, kanonicznej i pastoralnej jedności Kościoła. W dogmatycznym liście Tomus do biskupa Antiochii Flawiana (341 – 404) Leon I rozwinął naukę o dwóch naturach w Chrystusie. Leon I potępił synod w Efezie z 449 r. bo synod ten uznał monofizytyzm za naukę prawowierną. Leon I zwołał sobór do Nicei, który został przeniesiony do Chalcedonu w 451 r. – czwarty sobór powszechny – uczestnicząca w obradach cesarzowa Pulcheria (399 – 453) była pierwszą kobietą biorąca udział w obradach soboru. Sobór Chalcedoński przyjął wiarę w jednego Chrystusa w dwu naturach, obu niezmiennych i nieprzemieszczalnych, ale także nierozdwojonych i nierozdzielnych. Obie natury razem tworzyły jedną osobę. Leon I wysłał do Konstantynopola swego przedstawiciela by strzegł tam w imieniu Stolicy Apostolskiej czystości wyznania wiary. Dało to początek instytucji papieskich legatów – apokryzjariuszy. Cesarz Walentynian III (425 – 455) ogłosił edykt postanawiający, że zarządzenia Stolicy Apostolskiej muszą być uważane za prawo, oznaczało to, prymat jurysdykcyjny biskupa rzymskiego. Za czasów Leona I powstały pierwsze redakcje zbiorów oficjalnych modlitw liturgicznych w języku łacińskim. Leon I stał się jedynym obrońcą i opiekunem rzymskiej ludności, przez co zyskał przydomek Wielki. Leon I zmarł w Rzymie i został pochowany w portyku bazyliki św. Piotra. Kościół na zachodzie czci Leona I jako świętego w liturgii 10 listopada, Kościół wschodni 18 lutego. Papież Benedykt XIV w 1754 r. nadał Leonowi I Wielkiemu tytuł Doktora Kościoła. W IKONOGRAFII św. Leon Wielki przedstawiany jest w szatach papieskich i w tiarze, czasami w szatach liturgicznych rytu wschodniego lub jako papież piszący. Jego atrybutami są: księga, kielich oraz orszak z półksiężycem, któremu zastępuje drogę.

 

XLVI. Św. Hilary I r.461-468

Hilary był synem Krispinusa. Za pontyfikatu Leona I Wielkiego był archidiakonem, i legatem papieskim na „synodzie zbójeckim” w Efezie w sierpniu 449 r. Po śmierci Leona I Wielkiego na papieża wybrano Hilarego. W czasie pontyfikatu Hilarego, w Italii rządził germański wódz Rikimer, który mimo protestów papieża założył w Rzymie gminę ariańską. Papież Hilary przeciwstawił się napływowi sekt do Rzymu i zajął się organizacją Kościoła. Hilary potwierdził z wielkim przekonaniem prymat biskupa Rzymu. Hilary zwołał na 19 listopada 465 r. synod w Rzymie. Odbył się on w kościele S. Maria Maggiore i dotyczył sporów jurysdykcyjnych biskupów. Papież zakazał biskupom naznaczania swoich następców. Hilary żywił głęboką wiarę w interwencję św. Jana Ewangelisty podczas „synodu zbójeckiego” skąd ledwie uszedł z życiem. Na jego cześć wybudował kaplicę przylegającą do laterańskiego baptysterium. Wybudował również kaplicę ku czci św. Jana Chrzciciela i kaplicę Świętego Krzyża. Hilary zmarł w Rzymie i został pochowany w klasztorze, który ufundował w pobliżu kościoła S. Lorenzo fuori le Mura. Kościół czci Hilarego jako świętego w liturgii 28 lutego.

 

XLVII. Św. Symplicjusz r.468-483

Symplicjusz urodził się w Tivoli, był synem Kastinusa. Za pontyfikatu Symplicjusza monofizyci obsadzili ważniejsze biskupstwa, odrzucając postanowienia IV Soboru Powszechnego w Chalcedonie. Za pontyfikatu Symplicjusza złożono z tronu we wrześniu 476 r. ostatniego cesarza zachodnio – rzymskiego Romulusa Augustulusa (475 – 476) i nastąpiło przejęcie władzy przez cesarza wschodniego Zenona Izauryjczyka (474 – 491). W Rzymie niektóre gmachy świeckie zaadaptowane zostały na potrzeby Kościoła. Papież przekształcił budynek na wzgórzu eskwilińskim na kościół S. Andrea in Catabarbara i rozpoczął budowę kościoła S. Stefano Rotondo na Monte Caelio. Symplicjusz zmarł w Rzymie i został pochowany w portyku bazyliki św. Piotra. Kościół czci Symplicjusza jako świętego w liturgii 10 marca.

 

XLVIII. Św. Feliks III r.483-492

Feliks pochodził z arystokratycznego rzymskiego rodu Anicjuszów, był synem duchownego Feliksa z Fascioli. Sam Feliks był żonaty i miał dwoje dzieci, jego prawnukiem był papież Grzegorz I (590 – 604). Papież Feliks III wysłał oficjalne powiadomienie o swoim wyborze do cesarza Wschodu Zenona Izauryjczyka. Papież Feliks III nałożył anatemę na patriarchę Konstantynopola Akacjusza (472 – 489), występując przeciwko szerzącemu się na Wschodzie monofizytyzmowi równocześnie ostrzegał cesarza przed wtrącaniem się do spraw Kościoła. Patriarcha Konstantynopola Akacjusz wykluczył papieża Feliksa III ze wspólnoty Kościoła oraz nakazał usunąć imię papieża ze wszystkich dyptyków. Tak powstała pierwsza schizma religijna, rozłam między Kościołem wschodnim a zachodnim. Feliks III zwołał synod do Lateranu 13 marca 487 r. na którym dyskutowano sprawę ludzi świeckich i duchownych, oraz biskupów, którzy zgodzili się na powtórny chrzest dokonany przez arian w obliczu prześladowań Kościoła afrykańskiego przez Wandalów. Ustalono, że osoby ze święceniami mogły być przyjęte do wspólnoty jedynie w obliczu śmierci a inne po odbyciu wieloletnich kar kościelnych. Feliks III zmarł w Rzymie i został pochowany w krypcie rodzinnej w bazylice św. Pawła. Kościół czci Feliksa III jako świętego w liturgii 1 marca.

 

XLIX. Św. Gelazy I r.492-496

Gelazy był synem Waleriusza. Za pontyfikatu Feliksa III był archidiakonem. Po śmierci Feliksa III wybrano go na papieża. Gelazy I obejmując tron św. Piotra nie dopełnił formalności powiadomienia cesarza o swoim wyborze i nie poprosił go o zatwierdzenie. Cesarz Anastazjusz I (491 – 518) wyraził swój protest. W odpowiedzi Galazy I wyraził pogląd o dwuwładzy nad światem,, uświęcona władza biskupów” i ,,władza królewska”, pierwsza władza skupiona w osobie papieża, druga w osobie cesarza. Każda władza powierzona jest przez Boga i każda jest w swoim zakresie suwerenna i niezależna, ale władza duchowa jest z natury rzeczy wyższa. „Obowiązek kapłanów jest o tyle większy, że muszą oni zdawać sprawę, nawet i za ziemskich królów, przed trybunałem Boga”. Oznaczało to, że władza papieska jest większa niż cesarska, ponieważ dotyczy spraw ostatecznych. Pogląd ten będzie powodem długotrwałego sporu o prymat między cesarzem a papieżem. Papież Gelazy I zwalczał monofizytyzm, pelagianizm i pogaństwo. Papież Gelazy I zniósł ostatecznie pogańskie święto Luperkaliów. Na synodzie rzymskim w 494 r. papież oznajmił, że odzyskanie dla Kościoła dobra będą podzielone między biskupów, duchowieństwo i biednych oraz przeznaczone na budownictwo. Nałożył kary na kapłanów, którzy poza wyjątkową koniecznością święcili oleje i wyświęcali subdiakonów i akolitów. Na kolejnym synodzie w Rzymie 13 maja 495 r. przypomniał o prymacie rzymskiej stolicy biskupiej w świecie chrześcijańskim i jako pierwszy papież nazwał siebie i był nazywany „Namiestnikiem Chrystusa”. Papież uważał, że w kościołach obowiązuje prawo azylu. Gelazy I rozpowszechnił zredagowane przez siebie na nowo starorzymskie wezwanie Kyrie eleison, nazwane „Błaganiem Gelazego” i wprowadził je do liturgii mszy św. napisał modlitwy i prefacje mszalne, które zachowały się w tzw. Sacramentarium Leonianum z początku VII w. Gelazy I zmarł w Rzymie i został pochowany w bazylice św. Piotra. Kościół czci Gelazego jako świętego w liturgii 21 listopada.